Ιστορία
“In this small square on the first Sunday of November 1941, on the 3rd of the month, the young students of Corfu staged the first spontaneous anti-fascist mass protest in occupied Europe”
The above pictured commemorative plaque contains an inaccuracy, as the date of the first Sunday of November 1941 was on the 2nd and not on the 3rd of November.
The heroic action of the Corfiot students in 1941, that took place right after the procession of the relics of St. Spyridon on the first Sunday of November, as usual on that date, is a real fact. As stated on the plaque, it is also considered to be the first spontaneous anti-fascist protest in Greece and all the countries under Nazi occupation. The words “spontaneous” and “first”, however, might not be completely accurate either.
Previously, on 28th October 1941, protests had taken place in Athens, under the guidance of the National Republican Greek League (Greek: “ΕΔΕΣ”) and the National Liberation Front (Greek: “ΕΑΜ”), that were founded in September 1941. The incidents are described below:
1941
With the shout “Aera” (“Attack”) thousands of Greeks rush to Syntagma Square
The government of the Quislings is taking precautionary repressive and anti-terrorist measures to prevent the first celebration of the 28th October. All protests are banned under the penalty of on-spot execution! From the previous day of the celebration squads of Italian Carabinieri are positioned in central spots of the capital.
Special measures against students and pupils are announced. Their presence in the class rooms on Tuesday 28th October is obligatory. It is, however, a measure that will facilitate any plans of resistance, as in many cases in the past class rooms have become national gathering places. For example the university (the building and the forecourt), where the man that later became President of Democracy held the patriotic speech, that lead to his removal from power.
Later, many would remember that day, as the day they took their “baptism by fire”. There, on the blackboards, they wrote their first slogans: “28th October 1940 ALBANIA – 28th October 1941 – ABSTENTION”…
During the night between 27th October and 28th October fires were lit on Mount Hymettus in an action organized by “ΕΑΜ” in order to remind everyone of the historic date of 28th October 1940. According to Th. Chatzis, who later became Secretary of “ΕΑΜ”, the National Liberation Front has called for all Athenians to stay at home in the morning of 28th October. At noon of the same day they should stream into the gathering places, that were appointed in advance, dressed in their national colors.
The pre-gatherings
The most detailed report of the protests comes from G. Trikalinos, a then student and member of the Young Communist League of Greece (Greek:” ΟΚΝΕ”), a youth organization that was at the forefront of the preparations for the celebration (hand-written fly-bills, slogans on walls, speeches, and also bull-horns, that were first heard in Greece back then):
“Several pre-gathering points were appointed in the area around Syntagma square, where the main gathering was to take place at 11 o’clock. The first groups of students started arriving really early in the morning, together with workers and pupils. They would communicate with each other with signs and then disperse, so that they wouldn’t be understood by the Greek-speaking officers of the Nazis or by the Italian squads. At the set time, a whistle and the shout “patriotes” (“compatriots”) would make all the groups gather around a speaker, who would be lifted by the crowd on their shoulders, say a few words about the 28th October and call for all of gathered people to march together to the Monument of the unknown Soldier.
Precisely at 11 o’clock groups of people arrived from the different pre-gathering points holding Greek flags. Thousands of people have swarmed the Syntagma square.”
Citizens from different resistance groups laid wreaths and flowers, slogans for freedom and the independence of Greece were heard and short speeches were held.
According to many witnesses the crowd that gathered that day possibly exceeded 5000 people. The occupying forces that were present during the gathering didn’t attempt to interfere, as they waited for reinforcements. When the Italian policemen on horseback arrived at the square, the crowd welcomed them chanting “Aera” (“Attack”), referencing the victories of the Greek army the previous year.
In the street fights that followed, many were injured and trampled, before the crowd dispersed into the nearby roads. This way the Athenian people won a big battle and started writing the Epic of the National Resistance.
Source: Newspaper “Ethnos” 2/11/2013
From the moment the Italians occupied Corfu they tried to gain full control of the education. One of the first actions of the Italian military command was to shut down all secondary education schools, under the pretense of “safety reasons”. On 19th June 1941 they operated again. General Parini, commander of Corfu, changed the situation in education after the arrival of the Italian educator and Helenist, Carlo Brighenti at Corfu.
Brighenti, who undertook the task of gradually assimilating the Greek education of the island to the Italian “culture”, was not just any scholar. Son of Eliseo Brighenti, a philologist, neo-Hellenist and passionate Philhellenes, that has published many works on Greek literature and language, Carlo was also said to admire Greece as the birthplace of civilization. Furthermore, Birghenti based his whole effort on his fame for his love of Greece.
Therefore, when he arrived at Corfu by the end of July 1941, he convened a meeting of the directors of secondary schools in the offices of the Prefecture, in which he spoke with solidarity and understanding to the directors, highlighting his family’s and his own offer to the Greek language and literature. In a further attempt to approach them, he offered a dinner to them at the hotel “Bella Venezia”.
When he began visiting the schools, addressing speeches to the students and cooperating with the teachers, he was surprised to see that he was received with coldness, although he initially thought he would find fertile ground for his corrosive propaganda. So he proposed the replacement of all school directors to Parini, which indeed took place at the start of the school year 1941-1942. Birghenti took over as director at the Boys’ High School and the Business School, Vissani took over at the Practical High School and Italian professor Zabaldi at the Girls’ High School. Furthermore Birghenti took over at the education department of the Civil Affairs Bureau of the Ionian Islands.
Meanwhile, Italian physical education teachers were hired, while the Italian language was given an equal status to Greek and Italian professors were hired for its teaching. The chapters about Modern Greek History were no longer taught in the history classes, and the pictures of the heroes of Greek Revolution were removed from all schools.
Naturally, these actions were faced with resistance from students and teachers alike. The protests organized by the students were met with arrests and beatings, while the resistance of the teachers led to their removal from Corfu. The individual removals during the period from October 1941 to September 1942 turned into a collective persecution in October 1942, when the Italians tried to impose the fascist salute, Salutate Romanamente, in Corfiot schools. Italians were then faced with the unanimous opposition of the teachers and were forced to take drastic measures. All teachers and their families were ordered to leave the island in 24 hours. This radical measure caused tremendous rage to the whole secondary education.
The lack in teaching staff in the secondary education, which was caused by the persecution of the Corfiot teachers, was dealt with the hiring of pensioner teachers and with the “promotion” of 9 primary school teachers to secondary education teachers. Nevertheless it was the students who were at the forefront of the Corfiot resistance and offered the most fighters for this cause.
Source: KERKYRAIKA CHRONIKA – Vol.12 – 1966, p.161
Archive: John Petsalis
First Sunday of November 1941
(Dedicated to the boys and girls of Corfiot High Schools)
Eirini Dentrinou
In the dark wilderness, that fills us with sadness,
in this cowardice, this falsehood, the shame that fills our hearts,
in this foul selfishness, that buries our feelings.
There will we all be living! Slaves in all glory!
Your bodies may be small but you stood up like giants,
against the violence of the enemy, against all pettiness.
Your fists may be small and your voices thin,
but your souls are mighty, not afraid of anything.
I salute you, children! May the sweet breeze of freedom
stroke your mighty hands….
Source: KERKYRAIKA CHRONIKA – Vol.1 – 1951, p.81
Archive: John Petsalis
The incidents
The following report by Captain Rafaele Lepori, Company Commander, presents the Italian point of view on the incidents at that day.
Source: “Proskopiki Zoi”, Year 4th! Issue n. 27
Corfu, November 2004
Archive: John Petsalis
Translation:
7th Autonomous Royal Carabinieri Batallion
1st Company
N. 143/1
Subject: Incident caused by students at the Greek High School
To the Command of the 7th Autonomous Royal Carabinieri Batallion.
Corfu
At around 12.30 o’clock today, the students of the Greek High School left after the procession of the relics of St. Spyridon, accompanied by High School professor, Kastanias Nikolaos.
The orders by the director of the 1st High School, professor Mamalos Grigorios, were to disperse when they reach Kapodistriou street, but this order was ignored and all students returned to their schools.
At Zampeli street they started singing Greek patriotic songs and went on for 15 minutes until they arrived at their schools and started singing the Greek royal anthem and the song of the Ionian Islands, to which they added the line “Ugly Italian Flag, we shall be free”
At 1 o’clock they left the school building, and while most of them left quietly, a group of approximately 20 students continued singing as they were heading to Zampeli street. The offensive words against our flag were understood by two women of Italian descent, Lul Furtunata and Trizini Elena, who informed some guards of the financial police, which were exiting a nearby restaurant.
The officers tried to send some of the students away, and they managed to do so after the help of a military patrol arrived.
Some boys and a girl were arrested. All of them were, however, released later, after the arrest of professor Kastanias Nikolaos. Professor Kastanias didn’t take any actions to stop the aforementioned incident and has in another instance spoken inappropriately before his students, as he encouraged them to be patient and ensured them that the victory would be on Greece’s side.
Proposals by the police for precautionary actions against him will be sent in a separate report.
Captain Company Commander
Signature
Rafaele Lepori
Source: “Proskopiki Zoi”, Year 4th! Issue n.27
Corfu, November 2004
Archive: John Petsalis
The Corfiot point of view is described by philologist Nikolaos Karydis as follows:
Under these circumstances for the education and the young people of Corfu, the following incidents took place on Sunday 2nd November 1941, according to people that were involved in them:
After the end of the procession of the relics of St. Spyridon on the first Sunday of November, all students marched in groups from the Ionian Bank square to Pentofanaro square and then headed back to 2nd High School singing patriotic songs and the national anthem. One of the students also raised the Greek flag with his hands. During their march back to school nobody bothered the students, but during that time the Italian authorities were being informed. When the march reached the Platy Kantouni street, it had already started raining, but the enthusiasm wouldn’t diminish. As the students arrived at the small square in front of the 2th High School, the Carabinieri arrived and moved quickly towards the young protesters, among whom was physical education teacher N. Kastanias (later member of EAM Corfu).
Amidst the tumult many students got on top of the school building, tore down the Italian flag and tossed it in the street. The Carabinieri made an attempt to use their weapons, but the reactions of the students stopped them. While the rain has gotten heavier, some students rushed to the nearby alleys of Porta Remunda neighborhood and tried to escape, but eventually some of them were arrested. Kastanias himself clashed with a Carabiniere and paid dearly for his audacity by getting beaten and imprisoned. Thanks to him, though, many students escaped the imprisonment from the raging Carabinieri.
http://proskynitis.blogspot.gr/2011/11/2-1941.html
The case of student Renos Paramythiotis
------------------------------------------------------------------
Renos Paramythiotis, Sea scout, 1945
(Photo by Giorgos Kagouridis)
According to the following document of the Carabinieri in Corfu, Paramythiotis caused problems to the occupants during the celebrations of the 28th October, when he booed while young Italian fascists were passing by.
Translation:
1st Unit of Royal Carabinieri (Corfu)
Civil Affairs Bureau
Corfu, 21/11/1941
Subject: Greek High School student PARAMYTHIOTIS RENOS
To the command of the 1st Unit of Royal Carabinieri.
Corfu
Renos Paramythiotis, son of Ioannis Paramythiotis and Elli Gkogkaki, born in Corfu on 24th September 1924, living on 7 Georgiou Kalosgourou street, student of the Greek High School of Corfu, has negative civil behavior.
Although he is young in age, he is socially active. He has taken part in all anti-Italian protests and lately took part with extreme enthusiasm in the anti-Italian protest that took place in Corfu on 28th October 1941, where he booed some young Italian fascists that were passing by.
An impulsive and impudent young man, with Anglophile views, he was active propagandist, spreading false news against us.
His family descends from Corfu and consists of the 47 year old father, pharmacist, known anglophile and anti-Italian propagandist, and the 33 year old mother, housewife, and the 10 year old brother. They were all born in Corfu and live here.
Renos Paramythiotis is of Greek descent and nationality.
Despite his young age, Paramythiotis is a dangerous troublemaker in the schools of Corfu.
Therefore we propose his expulsion from school and that an injunction must be ordered.
Warrant officer in charge,
Signature (illegible)
As we see his expulsion from school and a court injunction are being proposed. As the following document shows, both penalties are being accepted by Commander of Italian forces in Corfu, Piero Parini.
Translation:
Civil Affairs Bureau of Ionian Islands
To the Command of Royal Carabinieri
1st Unit
Corfu, 24/26 November 1941
Subject: Greek Student Paramythiotis Renos
The young man referred to in your report has been expelled from the school he studies.
You may act towards a court injunction after a proposal of your authorities.
Commander of Civil Affairs
Signature
Piero Parini
Source: “Proskopiki Zoi” Year 4th! Issue n. 27
Corfu November 2004
Archive: John Petsalis
Thus described the actions of the Corfiot students, a year after the occupation of Greece by the Axis forces in 1940. These incidents, as well as all other similar protests in the whole of Greece, helped to strengthen National Resistance against the enemy.
Click on the right corner
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ
«ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ»
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Κέρκυρα ευρισκόμενη στο βορειο-δυτικότερο σημείο του ελληνικού χώρου, στην κορυφή του Ιονίου Πελάγους, στην είσοδο σχεδόν της Αδριατικής κατέχει προνομιακή γεωπολιτική θέση. Αποτελεί μια φυσική γέφυρα που ενώνει τη Δύση με την ελληνική χερσόνησο και την Εγγύς Ανατολή.
Η προνομιακή της αυτή θέση την έφερε από τους αρχαίους χρόνους σε επικοινωνία με την κυρίως Ελλάδα και την Ιωνία, καθώς και με τα λιμάνια της Κάτω Ιταλίας αλλά και της Αδριατικής. Η επικοινωνία αυτή συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια της βυζαντινής εποχής αλλά και κατά τη διάρκεια της ξενοκρατίας, έξι αιώνων στο νησί, όπου η Κέρκυρα δέχτηκε μεγάλο αριθμό Ελλήνων από τις τουρκοκρατούμενες περιοχές.
Το ήπιο κλίμα της, η φυσική ομορφιά της, η ιστορική πορεία της και η πλούσια παράδοσή της άμεσα συνδεδεμένη με την παράδοση του υπόλοιπου ελληνισμού και την ξενοκρατία διαμόρφωσαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των Κερκυραίων. Είναι φιλόξενοι, εκδηλωτικοί, γλεντζέδες, τους αρέσει ο χορός, το τραγούδι αλλά αγαπούν και τον αθλητισμό και τα θαλάσσια ταξίδια. Είναι ευέξαπτοι, είρωνες και αρκετά εριστικοί μεταξύ τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά διακρίνουν τους κατοίκους του νησιού στην ιστορική τους πορεία σχεδόν μέχρι σήμερα.
Ως επιστήμη η Λαογραφία παρατηρεί, καταγράφει, μελετά και ερμηνεύει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του κάθε λαού. Υπάρχουν και στην Κέρκυρα, όπως σ’όλο τον ελλαδικό χώρο, καθαρά λαογραφικά γνωρίσματα, ένας ενιαίος λαογραφικός κόσμος που αφορά τα έθιμα στις γιορτές του χρόνου και στα κοινωνικά-θρησκευτικά-αγροτικά δρώμενα, τα δημοτικά τραγούδια, το κερκυραϊκό ιδίωμα, τη λαϊκή τέχνη (οικοτεχνία-βιοτεχνία), τις φορεσιές, την αρχιτεκτονική-πολεοδομία, τις αγροτικές εργασίες, τα παραμύθια, τις παραδόσεις και τους θρύλους, τα τοπικά φαγητά-γλυκίσματα και βότανα, τα παιδικά παιχνίδια, το θέατρο Σκιών και τους πλανόδιους επαγγελματίες.
Τα κερκυραϊκά, όπως και τα άλλα ελληνικά λαϊκά έθιμα , παρουσιάζουν μια εκπληκτική συνέχεια με τα αρχαία ελληνικά. Τα τελευταία δεν ατόνησαν με την αποδοχή του χριστιανισμού αλλά προσαρμόστηκαν και επέζησαν κατά ένα μεγάλο μέρος. Ο κύκλος της ζωής, της γέννησης, του γάμου και του θανάτου απασχόλησε και προβλημάτισε έντονα τους Έλληνες σ’όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους και γι’αυτό τον περιέβαλαν, στην προσπάθειά τους να τον εξηγήσουν, μ’ένα πέπλο μυστηρίου, υπερφυσικών πολλές φορές ερμηνειών, δοξασιών και προλήψεων που έπρεπε απαρέγκλιτα να ακολουθηθούν προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ
Η γέννηση θεωρούνταν αναμφισβήτητα ένα σημαντικό γεγονός στη ζωή του νέου ζευγαριού, των συγγενικών του προσώπων αλλά και της μικρής κοινότητας που λάμβανε χώρα. Ήταν το ποθούμενο και επιδιωκόμενο παρά τις δυσκολίες της κυήσεως του τοκετού και της ελλείψεως οργανωμένης ιατρικής φροντίδας.
Η αρρενογονία επιδιώκονταν και ενισχύονταν με ευχές ήδη από την ημέρα του γάμου από συγγενείς και φίλους «και του χρόνου με ένα γιο», με τραγούδια του γάμου «τ’αντρόγυνο που γίνηκε να ζήσει να γεράσει. Να κάμει δώδεκα παιδιά, δώδεκα παλικάρια» και με μαγικές πράξεις.. Αν το νεογέννητο ήταν αγόρι, παράχωναν μέσα στο χωμάτινο δάπεδο του σπιτιού τον πλακούντα (αδέλφι στην Κέρκυρα) και τον ομφάλιο λώρο για να συνεχιστεί η αρρενογονία ή τον ξέραναν και το φύλαγαν.
Σε περίπτωση που κάποια από τις γυναίκες του σπιτιού γεννούσε κορίτσια ανακάτευαν κρυφά στο φαγητό της σκόνη από αυτό. Τα κορίτσια τα υποδέχονταν τις περισσότερες φορές κατσουφιάζοντας και δε δίσταζαν να επιδιώξουν πολλές συνεχόμενες κυήσεις για να επιτύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η προτίμηση στη γέννηση αρσενικών παιδιών ξεκινά από μια πανάρχαια αντίληψη για τη συνέχιση του γένους του πατέρα. Η γυναίκα θεωρείται κατώτερη. Ο άλλος παράγοντας που συντελούσε σ’αυτό είναι το πρόβλημα της προίκας των θηλυκών παιδιών και ο κίνδυνος τεμαχισμού της πατρικής περιουσίας
.
Την ημέρα του τοκετού αλλά και τις ημέρες της λοχείας τοποθετούσαν στην είσοδο του σπιτιού ένα ταψί γεμάτο κάρβουνα αναμμένα, για να εξαγνίζονται αυτοί που μπαίνουν στο σπίτι από τυχόν δαιμονικά πνεύματα που τους ακολουθούν και ίσως βλάψουν το νεογέννητο. Οι συγγενείς και φίλοι θα φέρουν στο σπίτι ζαχαρωτά ή γλυκά για να γίνει το μωρό γλυκό και πράο, θα το «ασημώσουν» θα του ρίξουν δηλαδή στην κούνια ασημένια νομίσματα ή χρυσαφικά για το καλό. Στη συνέχεια θα το φτύσουν λέγοντας χαρακτηριστικά «φτου σου, να μην αβασκαθείς». Για να καλοπιάσουν τις μοίρες ώστε να φανούν ευνοϊκές θα τοποθετήσουν δίπλα στο μωρό εδέσματα και γλυκά, έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα.
Τις πρώτες φροντίδες παρέχει στο νεογέννητο και στη μητέρα κυρίως η μαμή αλλά και άλλες πρακτικές γυναίκες που έχουν παραβρεθεί και βοηθήσει στον τοκετό.
Η μαμή θα το σταυρώσει με το βάγιο μπροστά στο εικονοστάσι και θα το ποτίσει με ειδικά βότανα. Την Τρίτη μέρα το νεογέννητο φορά το φωτίκι του πατέρα ή της μητέρας ανάλογα με το γένος. Μετά από σαράντα μέρες το μωρό και η λεχώνα θα δεχτούν τις ευχές από την εκκλησία. Η μητέρα του συνήθιζε τότε να βάζει μέσα στα σπάργανά του διάφορα αντικείμενα τα οποία θα είχαν σχέση με το επάγγελμα που θα ασκούσε στο μέλλον το παιδί, σύμφωνα με την προτίμηση των γονιών του.
Αν ήταν αγόρι έβαζαν κατσαβίδι, τανάλια, σφυρί ή οτιδήποτε άλλο σχετικό με το επάγγελμα του μάστορα. Αν ήταν κορίτσι έβαζαν ψαλίδι, κλωστή, βελόνα και άλλα για να γίνει ράφτρα, όταν μεγαλώσει.
Η μητέρα στο διάστημα της λοχείας φορά στα χωριά της Μέσης κεφαλομάντηλο σκούρο μπλε με λαχούρια και μαύρα ρούχα για να δείχνει κατηφής και να αποτρέψει έτσι το ενδεχόμενο να την πειράξει ο πειρασμός.
Για τους ίδιους λόγους αποφεύγει να βγει έξω από το σπίτι μετά τη δύση του ήλιου ή να δεχτεί επισκέπτες. Η λεχώνα και το βρέφος φορούν φυλακτά (κυρίως σκόρδο, κόκκινη κλωστή ή κορδέλα). Κόκκινη κορδέλα θα δεθεί και στο κρεβάτι του μωρού για την αποφυγή της βασκανίας. Ιδιαίτερη προσοχή δίνουν στον «ίσκιο» που προσβάλλει τα μωρά σαν αδύναμα. Για να τον αντιμετωπίσουν φορούν στο βρέφος μια μαύρη κλωστή στον καρπό του χεριού και σκεπάζουν τους καθρέφτες. «Τά’πνιξε ο ίσκιος» λένε για τα μωρά που πέθαναν στην πρώτη αυτή ηλικία.
Αν μια μητέρα μετά το πρώτο της παιδί είχε την ατυχία να της πεθάνουν τα επόμενα, θεωρούσε υπαίτιο το πρώτο παιδί. Το τελευταίο κουβαλούσε άθελά του λόγω της υπερβολικής ζήλιας του μια υπερφυσικά καταστρεπτική δύναμη που επιδρούσε στα αδέρφια του. Για να σταματήσουν το κακό έμπαζαν μέσα στο φούρνο που ήταν σβηστός το πρωτότοκο, ρίχνοντας καραμέλες για να το ξεγελάσουν, με την απειλή πως θα βάλουν φωτιά, αν δεν υποσχεθεί πως θα αγαπά τα αδέρφια του. Έτσι εξαγνίζονταν το πρωτότοκο από την κακία του με τη δύναμη της εξαγνιστικής φωτιάς. Το ίδιο συνέβαινε και σε περίπτωση που το μεγαλύτερο παιδί ζήλευε το μικρότερο.
ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑ (ΒΑΦΤΙΣΗ)
Το δεύτερο κατά συνέχεια μεγάλο γεγονός που συγκέντρωνε τους πλησιέστερους συγγενείς ήταν η βάφτιση του νηπίου. Συνήθως τα βάφτιζαν σε μικρή ηλικία. Με το μυστήριο της βάφτισης το νήπιο γίνεται μέλος της εκκλησίας της γενέτειράς του και παίρνει το όνομά του, στοιχεία βασικά της ταυτότητάς του.
Το βάφτισμα παλαιότερα γινόταν στο σπίτι για να προφυλαχτεί το παιδί από το μάτιασμα και γενικά από κάθε κακό.
Συγκεντρωνόταν ο οικογενειακός κύκλος (γονείς, παιδιά, παππούδες, γιαγιάδες, θείοι, ξαδελφάκια), ο ιερέας, ο ψάλτης και ο νεωκόρος που έφερνε μαζί μ’ένα μεγάλο παιδί την κολυμπήθρα και τα ιερά βιβλία.
Ωστόσο σε μια μεγάλη πινιάτα ζέσταιναν νερό για το βάφτισμα. Στο μυστήριο δεν παρευρίσκονταν οι γονείς. Λίγο πριν αρχίσει έβγαιναν έξω από το σπίτι ή την εκκλησία και εκεί περίμεναν να ακούσουν το όνομα, και ας το ήξεραν από πριν, από ένα αγόρι ή μια παρέα αγοριών που έτρεχαν να τους το ανακοινώσουν παίρνοντας σχετικό φιλοδώρημα. Ο νουνός ή η νουνά και οι παρευρισκόμενοι συγγενείς δέχονταν τις ευχές για το όνομα του μωρού. Στη συνέχεια ο πατέρας ή ο νουνός έβγαινε στη θύρα και πετούσε κέρματα στα παιδιά που σπρώχνοντας το ένα το άλλο τα μάζευαν.
Τη λαμπάδα του νεοφώτιστου, αν ήταν αγόρι, την έσβηνε ο νουνός στο ανώφλι της ωραίας πύλης, για να γίνει ψηλό μέχρι εκεί πάνω. Αν ήταν κορίτσι, την έσβηνε σε ένα διπλωμένο ύφασμα που τοποθετούσαν στην κοιλιά του, για να μην την ενοχλεί μελλοντικά η έμμηνος ρύση. Σταύρωναν και το αγόρι και το κορίτσι με μια χρυσή βέρα στο στόμα για να βγάζει χρυσά λόγια και τους φορούσαν το φωτίκι, μια μεγάλη πουκαμίσα από λευκό ύφασμα. Αν ήταν αγόρι, στην πουκαμίσα έβαζαν και τρία χρυσά κουμπιά, αν ήταν κορίτσι, μποκολέτες (σκουλαρίκια). Αν το παιδί δεν είχε φορέσει το φωτίκι, το οποίο είναι διαβασμένο από τον ιερέα, όταν πεθάνει δεν θα δεχτεί την ψυχή του ο θεός.
Μερικοί γονείς, όταν δυσκολεύονταν να βρουν νουνό πήγαιναν στη θύρα της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα κρατώντας το μωρό μήπως βρεθεί κάποιος και δείξει ενδιαφέρον να το βαφτίσει. Έτσι δυο άγνωστες οικογένειες γίνονταν κουμπάροι. Ο ανάδοχος τότε θα δώσει κατά προτίμηση το όνομα Σπύρος προς τιμήν του Αγίου και όχι το όνομα του παππού κατά το συνηθισμένο έθιμο. Το ίδιο συνέβαινε και όταν το’χαν τάξει να το βαφτίσουν στον Άγιο. Σε περίπτωση πάλι που είχε προηγηθεί θάνατος των δυο πρώτων παιδιών της οικογένειας, το τρίτο το τοποθετούσαν καταγής σ’ένα τρίστρατο. Ο πρώτος που θα το συναντούσε αναλάμβανε να το βαφτίσει δίνοντας το όνομα Σταμάτης για να «μην τριτώσει το κακό». Ονόματα συμβολικά, με μαγική όπως θεωρούνταν επίδραση, τάζονταν και δίνονταν και όταν το βρέφος κινδύνευε. Έτσι βαφτιζόταν Γιάννης για να γιάνει ή με το όνομα του προστάτη Αγίου του νησιού. Πολλές φορές σε τέτοιες περιστάσεις γινόταν αεροβάφτισμα από τη μαμή ή άλλο παρευρισκόμενο πρόσωπο, όταν δεν προλάβαινε να έρθει ιερέας, κάνοντας τις ίδιες ακριβώς κινήσεις με τον ιερέα στον αέρα και λέγοντας «βαφτίζεται ο δούλος του Θεού –και το όνομά του- στο όνομα του πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».
Σε περίπτωση που τα βρέφη πέθαιναν αβάφτιστα πιστεύονταν πως γίνονταν διαβολάκια, κακοποιά πνεύματα, τα λεγόμενα τελώνεια. Τα αβάφτιστα μωρά, αν συμβεί και ανοίξουν τον τάφο τους, τα βρίσκουν άλιωτα, ροδοκόκκινα και μέσα στο στομάχι τους θα βρουν φρέσκο γάλα. Αυτό συμβαίνει γιατί τις νύχτες βγαίνουν και θηλάζουν τις κοιμισμένες νέες μητέρες που έχουν τα στήθη έξω. Οι μητέρες αυτές αχαμναίνουν μέχρι εξαντλήσεως και μπορεί και να πεθάνουν. Γι ‘αυτό πρέπει η κάθε μητέρα να κάμει το σταυρό της, πριν βυζάξει το παιδί της και όταν αποβυζάξει πάλι να προφυλάξει καλά το στήθος της.
Ο ΓΑΜΟΣ
Η παραδοσιακή κοινωνία του χωριού κράτησε αλώβητη την ηθική και κοινωνική παράδοση μέσα στους αιώνες.
Οι κάτοικοι έχουν ως γνώμονα της κοινωνικής τους συμπεριφοράς απαράβατες ηθικές αρχές, ο σεβασμός και η τήρηση των οποίων αποτελούν τη βασική προϋπόθεση για την επιβίωση του γάμου και τη δημιουργία μιας γνήσιας οικογένειας με ηθική υπόσταση ως ιδανικό.
Οι άνδρες αποφεύγουν να νυμφευθούν κορίτσια χωρίς ηθικές αρχές και να ενταχθούν σε οικογένεια που δεν υπάρχει ηθική ευστάθεια .
Το συνοικέσιο αποτελούσε το πρώτο βήμα πριν δύο νέοι φθάσουν στο Γάμο. Οι προξενήτρες και οι προξενητές με τους απαραίτητους διπλωματικούς χειρισμούς αναλάμβαναν να εκπληρώσουν την αποστολή που τους ανέθεταν, ενώ οι νέοι ήταν, συνήθως, ανίδεοι για τα πεπραγμένα τους . Οι προξενητές και οι προξενήτρες , στην περίπτωση των κοριτσιών, πρότειναν περισσότερους του ενός υποψήφιους γαμπρούς στους γονείς της κόρης. Για τις υπηρεσίες τους πληρώνονταν, εκτός αν ήταν συγγενείς. Όταν επρόκειτο μάλιστα ν΄αναζητηθεί νύφη για κάποιο νέο η επιτυχία του συνοικεσίου ήταν ανάλογη της ομορφιάς και της οικονομικής ευχέρειας της κόρης, της εργατικότητάς, της καλής υγείας της και του καλού χαρακτήρα της. Ο νέος αντίστοιχα θα έπρεπε να ήταν στην κατάλληλη ηλικία και να έχει υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία.
Σε περίπτωση συμφωνίας, του πατέρα της κόρης, ζητούνταν από την προξενήτρα ή τον προξενητή να μάθει τις απαιτήσεις του προτεινόμενου γαμπρού, ενώ ταυτόχρονα ενημέρωνε μέσω αυτών τους γονείς του νέου σχετικά με την προίκα της κόρης σε μετρητά, χρυσάφι, κοσμήματα και ρουχισμό. Ας αναφερθεί ότι στα κορίτσια δεν δίνονταν ως προίκα πατρικά κτήματα, εκτός κι αν δεν υπήρχαν στην οικογένειά αρσενικά αδέρφια.
Αποτελούν, ίσως, εξέλιξη στα έθιμα του γάμου τα λεγόμενα προσιδείσματα που έδιναν την ευκαιρία στους νέους να συναντηθούν, δήθεν, τυχαία με τη συνοδεία συγγενών ή φίλων κι από τις δυο πλευρές· επρόκειτο για συνάντηση προκειμένου να εγκριθεί εκατέρωθεν ο υποψήφιος γαμπρός ή η υποψήφια νύφη.
Η αναγγελλία του γάμου γινόταν με καμπανοκρουσίες και πυροβολισμούς μετά την τελική συμφωνία που αφορούσε και την προικοδοσία. Μέχρι το 19ο αιώνα η παράδοση της προίκας γινόταν με το προικοσύμφωνο, του οποίου τη σύνταξη αναλάμβανε ο γραμματικός.
Αν υπήρχε κάποιο πένθος σε ένα από τα δυο σπίτια, τότε απλώς «δίνανε λόγο». Η λογοδοσμένη φορούσε άσπρο ή κίτρινο μαντήλι με λουλουδάκια ,το τσιμπιτό ή της αρεσκιάς.
Ως την ημέρα των αρραβώνων ο νέος την ακολουθούσε εξ αποστάσεως και δεν την επισκεπτόταν στο σπίτι της.
Την ημέρα των αρραβώνων έφθανε στο σπίτι της νύφης με τη συνοδεία οργανοπαιχτών και το κανίσκι, ένα περίτεχνα φτιαγμένο καλάθι που περιείχε τα δώρα του γαμπρού προς την οικογένεια της νύφης. Γινόταν αμοιβαία ανταλλαγή δώρων κι από την ημέρα εκείνη η νύφη φορούσε πάνω από το άσπρο μαντήλι την τσουτσουμίδα, ένα κόκκινο μαντήλι που έφερε φυτικά σχέδια που είχαν σχέση με το σουσάμι απ’ όπου φέρει και το όνομά της.
Κατά απαράβατο έθιμο στο δείπνο έτρωγαν χταπόδι με ρύζι, κατά μια εκδοχή επειδή είναι άχολο, για να μη χολεύονται (θυμώνουν) οι μνηστευμένοι και κατά μιαν άλλη, για να παραμείνουν ενωμένοι όπως και το χταπόδι που δεν ξεκολλάει εύκολα απ΄όπου γραπωθεί και ρύζι για να ριζώσει το ζευγάρι.
Για την τέλεση του γάμου αποφεύγεται ο μήνας Σεπτέμβρης επειδή τρυγάει =θανατώνει το ζευγάρι,ο Μάιος που δεν επιχειρούνταν γενικά σοβαρές εργασίες, γιατί θ΄ακολουθούσαν κακοτυχία και φοβερά συμβάντα κι ο Δεκαπενταύγουστος.
Η μεταφορά των προικιών συνηθιζόταν στις φτωχές οικογένειες να γίνεται την Πέμπτη πριν την Κυριακή του στεφανώματος, ενώ στις πλούσιες μπορούσε να γίνει την προηγούμενη Κυριακή ή Παρασκευή. Τα τοποθετούσαν μέσα στα βενέτικα που ήταν ρηχά καλάθια και τα μετέφεραν πάνω στο κεφάλι τους ανύπαντρα κορίτσια ή νεαρές παντρεμένες. Τα κλινοσκεπάσματα τα μετέφεραν αμφιθαλλείς έφηβοι , δηλαδή έφηβοι που είχαν ζωντανούς γονείς. Την πομπή έραιναν με ρύζι, κουφέτα κι άνθη ενώ οι οργανοπαίχτες έπαιζαν χαρούμενους σκοπούς που συνόδευαν τα τραγούδια των κοριτσιών.
Οι προλήψεις και ο φόβος της βασκανίας διαπερνούσαν όλες τις προ και μετά την τέλεση του μυστηρίου φάσεις. Έτσι το πρώτο μέλημα μετά την απόθεση των προικιών στο σπίτι του γαμπρού και το στρώσιμο του νυφικού κρεβατιού ήταν να σκορπίσουν ρύζι και κουφέτα και να κυλήσουν ένα αμφιθαλλές αγόρι πάνω σ΄αυτό για να προκαλέσουν αρρενογονία η οποία θα μπορούσε να αποτραπεί, σύμφωνα με τις δεισιδαίμονες αντιλήψεις, μόνο εάν κάποιο κακόβουλο άτομο ψαλίδιζε κάποιο από τα προικιά της νύφης .
Η νύφη στολιζόταν με την παραδοσιακή στολή της περιοχής της μέχρι τη δεκαετία του 1950 ενώ, αδελφές, ξαδέλφες και άλλα κορίτσια τραγουδούσαν νυφιάτικα τραγούδια. Κατά την προετοιμασία και το στολισμό της νύφης δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στην αποτροπή της βασκανίας. Στο κεφάλι της τοποθετούνταν ένα μικρό κομμάτι από δίχτυ, στο πίσω μέρος της κεφαλής ένα χτενάκι για να χτενιστούν και να απομακρυνθούν τα κακά λόγια κάποιων μοχθηρών ατόμων, ένα καθρεφτάκι που θα έλιωνε τα μάγια καθώς κι ένα κλειδάκι «αρσενικό» ως εγγύηση για την πρόκληση της αρρενογονίας. Μια άλλη πρακτική που θα επέφερε τη γέννηση πολλών απογόνων ήταν η τοποθέτηση μέρους της νυφικής φορεσιάς μέσα σε κόσκινο, μια πρακτική η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα όπου οι γονείς συνήθιζαν να κοιμίζουν τα βρέφη τους μέσα σε κόσκινο=λίκνο ταυτίζοντάς τους καρπούς της γης με τα παιδιά.
Τα ήθη της εποχής απαγόρευαν στη νύφη να έχει προγαμιαίες σχέσεις και για να δηλωθεί αυτό στον κοινωνικό περίγυρο, τουλάχιστο στην περιοχή της Μέσης Κέρκυρας, έφερε στο κεφάλι ένα σύμπλεγμα ανθέων , το φιόρι ή ένα παγωνόφτερο. Στην αντίθετη περίπτωση απαγορευόταν ο προαναφερόμενος στολισμός. Η τελική όμως πιστοποίηση της αγνότητας της νύφης γινόταν με το άπλωμα, σε κοινή θέα, του σεντονιού μετά την πρώτη νύχτα του γάμου. Το έθιμο μέχρι το 19ο αιώνα συνοδευόταν με πυροβολισμούς.
Την Κυριακή του στεφανώματος ο γαμπρός, οι συμπέθεροι και οι καλεσμένοι, με τη συνοδεία οργανοπαιχτών, παραλάμβαναν τη νύφη από το σπίτι της ενώ η μητέρα ράντιζε το ζευγάρι με αλατόνερο για να διαλυθεί κάθε κακό που θα το έβλαπτε.
Επειδή οι κακόβουλες σκέψεις στρέφονταν και κατά του γαμπρού θα έπρεπε να αποτρέψει το λεγόμενο αμπόδεμα=δέσιμο που ήταν η πρόκληση απώλειας των συζυγικών του ικανοτήτων και για να προφυλαχθεί έπρεπε να έχει μαζί του ένα ψαλίδι ή ένα κλειδί . Αν υπήρχε κάποιο μοχθηρό ή κακόβουλο άτομο παρόν στην τέλεση του μυστηρίου, θα μπορούσε να προκαλέσει το κακό κρατώντας λουκέτο ή δένοντας κόμπους σε σπάγγο και κάνοντας ταυτόχρονα επίκληση στο σατανά. Η , δε, νύφη θα έπρεπε ν΄αποφύγει να στρέψει πίσω το κεφάλι, γιατί αυτό προμήνυε επιστροφή στο πατρικό σπίτι και διάζευξη. Οι πρακτικές πρόκλησης της αρρενογονίας ήταν εμφανείς σε όλη τη διάρκεια του μυστηρίου. Ο παπάς βουτούσε στενόμακρες φέτες ψωμιού στο κρασί κι έδινε στο ζευγάρι καθώς και σε κάποιο αμφιθαλλές αγόρι. Άλλος τρόπος πρόκλησης αρρενογονίας ήταν το σύρσιμο του ποδιού της νύφης ή η τοποθέτηση καρφιτσών από ανύπαντρες στο νυφικό που στη συνέχεια καρφίτσωναν στα δικά τους ρούχα. Για τον ίδιο σκοπό γίνεται από αμφιθαλλή παιδιά το κράτημα της «κούδας», δηλαδή της ουράς του νυφικού. Μετά την απόλυση τα νιογάμπρια καθισμένα σε καρέκλα δέχονται τις ευχές. Μερικοί καρφίτσωναν στο στήθος της νύφης ή περνούσαν στα χέρια της χρυσαφικά. Κατά την επιστροφή στο σπίτι προπορεύεται αγόρι κρατώντας τα στέφανα τα οποία ήταν δεμένα μεταξύ τους με χρυσή ή κόκκινη κορδέλα ώστε να μην πέσουν κάτω, πράγμα το οποίο θεωρούνταν κακός οιωνός. Το κόκκινο χρώμα ήταν αποτρεπτικό της βασκανίας.
Στο γεύμα κατά την επιστροφή στο σπίτι πρόσφεραν, αρχικά, μεζέδες, με κρασί και κατόπιν σούπα με μοσχάρι ή παστιτσάδα , ενώ το κυρίως πιάτο περιλάμβανε ψητό στο φούρνο με πατάτες κι άφθονο κρασί. Το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι το σούρουπο στην πλατεία του χωριού.
Την επόμενη Κυριακή γίνονταν τα πιστρόφια . Το νιόπαντρο ζευγάρι επέστρεφε στο πατρικό σπίτι της νύφης μετά τη θεία λειτουργία. Εκεί τους υποδέχονταν οι γονείς της νύφης με μεγάλη χαρά κάνοντας πλούσιο τραπέζι. Όταν έφευγαν από το σπίτι έπαιρναν πλούσια δώρα, ιδιαιτέρως πουλερικά, γλυκά και φρεσκοζυμωμένο ψωμί.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
Ο θάνατος, ένα φαινόμενο αναπόφευκτο και συγκλονιστικό, αντιμετωπιζόταν με δέος, οδύνη και θυμοσοφική κάποιες φορές διάθεση. Η καμπάνα του χωριού σήμαινε πένθιμα επί δύο ημέρες, για να γίνει γνωστό το λυπητερό γεγονός. Η μικρή κοινωνία του χωριού συγκλονιζόταν, ιδιαίτερα αν ο τεθνεώς ήταν άτομο νεαρής ηλικίας.
Ο θάνατος ήταν παράλογος και στερούσε τη δυνατότητα απόλαυσης των επίγειων αγαθών. Ο λαός στέκεται απέναντί του με αρχαιοελληνική πολλές φορές συνείδηση, η οποία συνυπάρχει χωρίς όμως να σχετίζεται καθόλου, με την χριστιανική. Σε κανένα άλλο κοινωνικό γεγονός δεν παρατηρούνται τόσα πολλά κατάλοιπα και έθιμα από το αρχαιοελληνικό-ειδωλολατρικό παρελθόν όσο σ’αυτό του θανάτου. Ο νεκρός μεταβαίνει στον Άδη, στον κάτω κόσμο, έναν κόσμο ουδέτερο όπου στερείται τις χαρές του φυσικού κόσμου. Ο χάρος, ο αρχαίος χάρων προσωποποιημένος, όπως εμφανίζεται και στα δημοτικά τραγούδια, τον οδηγεί ασυγκίνητος στις ικεσίες και στους θρήνους του.
Ο λαός και στην Κέρκυρα όπως σ’όλο τον ελληνικό κόσμο από αρχαιοτάτων χρόνων θρηνεί το νεκρό με μοιρολόγια παρά τις απαγορευτικές διατάξεις που έχουν εκδοθεί από την εποχή ήδη της Βενετοκρατίας. Το έργο αναλαμβάνουν οι πονεμένες του χωριού, ενθυμούμενες και τους δικούς τους νεκρούς. Οι συγγενείς κατά τη διάρκεια της νύχτας παραστέκουν και ξενυχτούν τον νεκρό και φορούν πένθιμα. Οι άντρες βάζουν μια μαύρη ταινία στο μανίκι του σακακιού ή φορούν μαύρη τρίτσα ή μαύρο πουκάμισο αν έχουν χάσει το παιδί τους και αφήνουν γένια. Οι γυναίκες, αν είναι ανύπαντρες, φορούν στο κεφάλι μαντήλι καφέ με ρόδες στην περιοχή της μέσης και μαύρο σ’όλη τους τη ζωή, αν το πένθος είναι βαρύ. Στην περιοχή της βόρειας Κέρκυρας έβαζαν μια μαύρη ταινία μπροστά στο στήθος.
Μαντήλι για παντρεμένες με ελαφρύ πένθος από το ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΣΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
Μαντήλι για παντρεμένες με βαρύ πένθος από το ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΣΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
Τον νεκρό τον πλένουν με ξύδι, του δένουν τα χέρια σταυρωτά και τον ντύνουν. Οι ζωντανοί παίρνουν ορισμένες προφυλάξεις. Αποφεύγουν να φταρνιστούν πάνω από το νεκρό ή να διασκελίσουν ρούχο του «για να μη τους καλέσει στο χρόνο». Την ώρα της εκφοράς σκεπάζουν τους καθρέφτες, για να μην απεικονιστεί σ’αυτόν ο νεκρός και μείνει στο σπίτι. Σέρνουν επίσης τα έπιπλα, για να αποτρέψουν το ενδεχόμενο και άλλου μελλοντικού θανάτου. Αν τύχει όμως και δεύτερος θάνατος μέσα στον ίδιο χρόνο, για να αποφύγουν το τρίτωμα τοποθετούν μια κούκλα μέσα στο φέρετρο για να συντελεστεί έτσι συμβολικά. Όταν απομακρυνθεί το ξόδι, οι οικείοι ρίχνουν άφθονο νερό για να ξεπλυθεί το μίασμα και σπάνε ένα πήλινο αγγείο, για να «σπάσει» το κακό. Όταν περάσει η κηδεία δίπλα από κάποια σπίτια, οι νοικοκυρές πετάνε ό,τι νερό υπάρχει σε βάζα, κανάτες ή άλλα αγγεία, για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Για τον ίδιο λόγο εκείνη την ώρα δεν πρέπει να’χουν έξω ρούχα να στεγνώνουν ή παράθυρα ανοικτά.
Αφού γίνει η νεκρώσιμος ακολουθία, κατεβάζουν το νεκρό στον τάφο. Τότε όλοι ρίχνουν χώμα πάνω από το μνήμα ή ένα πετραδάκι, για να αποκαθαρθούν και να ξεχάσουν τον νεκρό. Σε κάποια χωριά, ένας συγγενής του νεκρού προσφέρει κρασί σε ποτήρι. Ο καθένας θα χύσει αυτό το κρασί στο χώμα του τάφου, κάτι ανάλογο με τις σπονδές των αρχαίων Ελλήνων. Οι νεκροθάφτες θα πλύνουν τα χέρια τους με κρασί. Αμέσως μετά γίνεται το «συγχώριο» από τον ιερέα ή τους ιερείς οι οποίοι πίνουν κρασί και το χύνουν κάτω τρεις φορές. Το συγχώριο γίνεται κάποιες φορές και στο κατώφλι του σπιτιού. Τελευταίοι στην κηδεία ακολουθούν σε κάποια χωριά οι συγγενείς με καλάθια γεμάτα ψωμί, τηγανητά ψάρια και κρασί. Το φαγοπότι γινόταν μέσα στο νεκροταφείο, κάτι αντίστοιχο με τα νεκρόδειπνα των αρχαίων. Σε άλλα χωριά κερνούσαν στο σπίτι καφέ σ’όσους έσκαψαν τον τάφο και μετέφεραν το φέρετρο καθώς και στους συγγενείς.
Σε περιπτώσεις φτωχών οικογενειών ή και για απόδοση τιμής στο νεκρό η εκκλησία αναλάμβανε τα έξοδα της κηδείας με ανταπόδοση μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα αγροτικών προϊόντων.
Και στην Κέρκυρα πιστεύουν, όπως σ’όλη την Ελλάδα, πως η ψυχή του νεκρού γυρίζει για σαράντα μέρες στα γνώριμά της μέρη. Την Τρίτη μέρα την συνοδεύει άγγελος-και εδώ ακριβώς κάνουν αισθητή την παρουσία τους οι χριστιανικές αντιλήψεις-για να θυμηθεί τις καλές και κακές πράξεις της. Κατόπιν τούτου θα κριθεί και θα πάρει μια θέση στον παράδεισο ή την κόλαση. Και στους δυο αυτούς τόπους υπάρχουν διαβαθμίσεις. Γι’αυτό το λόγο τα μνημόσυνα ήταν απαραίτητα, γιατί βοηθούσαν τη ψυχή να μεταβεί σε καλύτερο μέρος και την ανακούφιζαν. Η ψυχή επανέρχεται και περιφέρεται και κατά τα τρία ψυχοσάββατα. Τότε οι ζωντανοί οφείλουν να προσφέρουν τιμές στους νεκρούς.
Η ψυχή κάποιες φορές μπορεί να πάρει τη μορφή πεταλούδας ή ενός άλλου εντόμου και να επισκεφτεί το σπίτι. Τότε δεν την πειράζουν. Ιδιαίτερα, αν είχε χρώμα λευκό, πίστευαν πως δίκαιος ήταν ο πεθαμένος. Το ίδιο πίστευαν και αν κάποιος πέθαινε Σάββατο βράδυ ή Κυριακή ξημερώματα, γιατί εκείνες τις ώρες αναστήθηκε ο Χριστός. Τους κακούς ανθρώπους απεναντίας παραστεκόταν ο διάβολος, που έπαιρνε την ψυχή τους και τους μετέτρεπε σε βρικόλακες. Γι’αυτό πολλές φορές κάποια νεκρά σώματα έμεναν άλιωτα ή τυμπανίζονταν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αναφερθήκαμε σε δρώμενα, πρακτικές και δοξασίες που συνθέτουν τη λαογραφική παράδοση και έχουν να κάνουν με σημαντικούς σταθμούς του κύκλου της ζωής του ανθρώπου. Όσο όμως και αν παραμένουν χαρακτηριστικά στοιχεία περασμένης εποχής ωστόσο δεν προσδίδουν στη λαογραφία μόνο μουσειακό χαρακτήρα. Η ανθρώπινη αυτή δραστηριότητα ως έκφραση του ψυχισμού, της νοοτροπίας, των πεποιθήσεων και του πολιτιστικού επιπέδου των κοινωνιών στο χώρο και στο χρόνο, δεν μπορεί παρά να είναι ζωντανή και διαχρονική. Τα λαογραφικά δεδομένα εμπλουτίζονται, κάποιες φορές ατονούν ή μεταλλάσσονται, για να αφήσουν τελικά το αποτύπωμά τους στο διάβα του χρόνου διεκδικώντας μια πιο δυναμική-ενεργό συμβολή στη διαμόρφωση του ιστορικού γίγνεσθαι και της ταυτότητας της κοινωνίας μας.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΣΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Σ Ι Ν Α Ρ Α Δ Ε Σ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
Αμφιθαλλής, ο: αυτός που ζούνε και οι δυο γονείς του.
Αμπόδεμα, το: το «δέσιμο» ενός ατόμου με μαγικό τρόπο.
Βενέτικα, τα: ρηχά κάνιστρα με ιδιότυπο πλέξιμο.
Κανίσκι, το: ένα περίτεχνα φτιαγμένο καλάθι.
Μποκολέτες, οι: μικρά σκουλαρίκια.
Νιογάμπρια, τα: οι νεόνυμφοι, οι νιόπαντροι.
Πιστρόφια, τα: η επιστροφή μετά από εφτά ημέρες του νιόπαντρου ζευγαριού στο σπίτι της νύφης.
Προσιδείσματα, τα: πάνε προσιδείς= προς ιδείν την υποψήφια νύφη, σε προτεινόμενο συνοικέσιο.
Τρίτσα, η: το ανδρικό ψάθινο καπέλο.
Βιβλιογραφία
- Αλεξάκης Αλέξανδρος, Δουκάδες Κερκύρας, Δεκάλογος ΕΠΕ, Κέρκυρα 2007
- Δόϊκας Ν. Γιάννης, Παροιμίες, Δημοτικά, Ευτράπελα και άλλα λαογραφικά Παξών και Κερκύρας, Εκδόσεις Οξύ, Παξοί 2005.
- Κατσαρός Σπύρος, Σύντομη Ιστορία της Κέρκυρας, Κέρκυρα 1967.
- Μωραΐτης Μενέλαος, ιερέας, Ήθη, Έθιμα και Παραδόσεις της Βόρειας Ορεινής Κέρκυρας, Κέρκυρα 1993.
- Πακτίτης Νίκος, Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια, Δωδώνη, Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα 2005
- Πακτίτης Νίκος, «Κέρκυρα Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας», Η Κερκυραϊκή Λαϊκή Παράδοση, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Δήμος Κερκυραίων, Αθήνα 2000
- Χυτήρης Γεράσιμος, Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας, Δημοσιεύματα Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Κέρκυρα 1988
Το Κερκυραϊκό Μουσείο ευχαριστεί ιδιαίτερα την Κα Αναστασία Δαβιδοπούλου,Φιλόλογο--ιστορικό και γραμματέα της Ιστορικής-Λαογραφικής Εταιρείας, για την μελέτη της αυτή. Επίσης ευχαριστεί και την Κα Δήμητρα Καρδακάρη, τονίζοντας, ότι οι δύο αυτές κυρίες,μέλη του Δ.Σ.της Eταιρείας και του Λαογραφικού Μουσείου Σιναράδων, με πολύ κόπο επιτυγχάνουν την διατήρησή του.Ο ιδρυτής Νικόλαος Πακτίτης, λόγω γήρατος,αδυνατεί πλέον και οι κυρίες αυτές εργάζονται με σεβασμό για την συνέχιση του έργου του,αντιμετωπίζοντας μεγάλα προβλήματα.Το μουσείο μας, καλεί κάθε πολίτη του νησιού μας, να βοηθήσει τις κυρίες αυτές με κάθε δυνατό τρόπο και να σταθεί συνοδοιπόρος για να σωθεί η μεγάλη προσπάθεια του Νίκου Πακτίτη, και η Ιστορική-Λαογραφική Εταιρεία.
Κάθε λαός πρέπει να ενδιαφέρεται γι’ αυτό που του έχει παραδοθεί από το παρελθόν του. Η παράδοσή του έρχεται από εποχές μακρινές κι όχι τόσο γνωστές ίσως. Η λαογραφία, χωρίς να ζητεί διόλου από τους ανθρώπους να γυρίσουν στο παρελθόν - αυτό άλλωστε είναι κάτι αφύσικο και αδύνατο - τους βοηθάει να γνωρίζουν τη λαϊκή τους παράδοση.
Μιχάλης Γ. Μερακλής
Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας
του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η πιο πάνω παρατήρηση είναι απαραίτητη στο άρθρο της Κυρίας Δήμητρας Καρδακάρη το οποίο αφενός αποτελεί μια ιστορική αναδρομή για την κεραμική στην Κέρκυρα, αφετέρου εκφράζει την διαμαρτυρία της και την αγωνία της για τα λαϊκά τεχνουργήματα, τα οποία καταστρέφονται σε έναν εγκαταλελειμμένο μουσειακό χώρο. Το CORFUMUSEUMσυμμερίζεται απόλυτα τις θέσεις της Κας Καρδακάρη, και δεσμεύεται να ενεργήσει όσο πιο δυναμικά μπορεί για τον λαϊκό αυτό πολιτισμό, καλώντας κάθε Κερκυραίο να συνδράμει στην προσπάθεια αυτή.
[1] Επιμέλεια κειμένου: Λεωνίδας Ανδριώτης, φιλόλογος-ιστορικός.
Κατά καιρούς στην κοινωνία που ζούμε γίνονται αξιόλογες προσπάθειες από ανθρώπους του πνευματικού χώρου να αναδείξουν την κουλτούρα του γενέθλιου τόπου τους, σαν φόρος τιμής στην ιστορία του. Η ανάρτηση αυτή αποτελεί μια μικρή ένδειξη «διαμαρτυρίας» για την προάσπιση μιας πολυετούς προσπάθειας από τον γνωστό δάσκαλο, ιστορικό-ερευνητή Νικόλαο Πακτίτη, από το χωριό Σιναράδες, ο οποίος εδώ και δεκαετίες έχει συνεισφέρει σημαντικά με πολλαπλούς τρόπους στην συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού.
Η προσπάθεια αυτή έγκειται στην ίδρυση του μουσείου Νεώτερης Κεραμικής στους προμαχώνες του Νέου Φρουρίου τις 16 Αυγούστου 1999.
Η δράση αν και είχε σημαντικά ερείσματα, δεν ευδοκίμησε και κυρίως δεν έγινε γνωστή στους κατοίκους του νησιού, λόγω της διχογνωμίας μεταξύ των αρχών του με την τοπική αρχαιολογική εφορεία. Ο κύριος λόγος για τον οποίο το μουσείο λειτούργησε για λίγο χρονικό διάστημα ήταν το ζήτημα της εγκατάστασης του σε ένα χώρο που ήδη είχε οριστεί ως αρχαιολογικός. Το μουσείο παραμένει κλειστό ως σήμερα, τα εκθέματά και το αρχειακό υλικό δεν διατηρούνται επαρκώς λόγω της υγρασίας και το κυριότερο, το κερκυραϊκό κοινό δεν έχει επίγνωση ούτε του θαυμαστού αυτού ιδρύματος, ούτε της σημασίας του για το νησί.
Για τον λόγο αυτό οφείλουμε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στην ιστορία της Κερκυραϊκής κεραμικής και να αναδειχθεί με τον τρόπο αυτό η προαναφερθείσα σημασία. Η κεραμική από αρχαιοτάτων χρόνων αποτελεί βασικό κομμάτι της καθημερινής ζωής όχι μόνο στην Κέρκυρα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Στην Ελλάδα τα αρχαιότερα κεραμικά ευρήματα εντοπίζονται περίπου στα 7.000 π.Χ και στην Κέρκυρα μια χιλιετία αργότερα (6.000 π.Χ) στο βόρειο τμήμα της. Σε όλη την διάρκεια της Κερκυραϊκής ιστορίας, η κεραμική ήταν παρούσα στην κοινωνία της, αλλά σημείο σταθμός στην πορεία της αποτελεί ο 17ος αιώνας, όταν η περιτείχιση της Παλαιάς πόλης ολοκληρώθηκε και μέσα στο Παλαιό Φρούριο χτίστηκε μεγάλος αριθμός σπιτιών. Ταυτόχρονα, επισκευάστηκε και ενισχύθηκε το Νέο Φρούριο μέσα στο οποίο επίσης στεγάστηκαν πολλοί κάτοικοι της πόλης. Επήλθε έτσι ένας οικοδομικός οργασμός άνευ προηγουμένου καθώς δημιουργήθηκε η ανάγκη για την κατασκευή μεγάλου αριθμού τούβλων, κεραμιδιών και ειδών σχετικών με την κεραμική.
Για τον λόγο αυτό ξεκίνησε η λειτουργία πολλών βιοτεχνιών τόσο στην Πόλη όσο και στο ύπαιθρο. Ένας άλλος βασικός παράγων για την ανάπτυξη της κερκυραϊκής κεραμικής την ίδια περίοδο ήταν η διεύρυνση του λεγόμενου εμπορίου του Λεβάντε, το οποίο διαχειρίζονταν κατά κόρον οι Βενετοί στην Ανατολική Μεσόγειο. Το κύριο εμπορεύσιμο είδος στην περιοχή ήταν το ελαιόλαδο και για αυτό τον λόγο υπήρχε μεγάλη ζήτηση σε πήλινα πυθάρια και ξέστες λαδιού για την μεταφορά του.
Το υλικό για την δημιουργία κεραμικών, ο πηλός, υπήρχε εν αφθονία στην Κέρκυρα και ιδιαίτερα στα περίχωρα της Πόλης (Γαρίτσα, Κουλίνες, Μαντούκι, Αλυκές Ποταμού, Τρία Γεφύρια) και η δημιουργία εργαστηρίων και κατοικιών αγγειοπλαστών στα μέρη αυτά, σταδιακά οδήγησε στο κτίσιμο προαστίων και στην γενική επέκταση της πόλης στο σημερινό της μέγεθος.
Κερκυραϊκή κεραμική: Προϊόντα
Οι περισσότερες βιοτεχνίες επικεντρώθηκαν στην κατασκευή κεραμιδιών και τούβλων. Τα κεραμίδια ήταν Βυζαντινού τύπου με γαιώδες χρώμα, όπου οι μεγαλύτερες βιοτεχνίες τούβλων συνήθιζαν να βάζουν την φίρμα του σε αυτά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα παρακάτω:
1)PAFAILOVITS-CASTRADES-CORFU{2]
και 2) ΑΡΓΥΡΟΥΝ ΒΡΑΒΕΙΟΝ Ε.Α. ΜΟΥΡΙΚΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑ 1906.
Όσον αφορά τα υπόλοιπα προϊόντα αγγειοπλαστικής, όπως ειπώθηκε κατασκευαζόταν κυρίως στις περιοχές όπου σήμερα βρίσκονται οι γειτονιές Γαρίτσα και Μαντούκι και κάλυπταν όλο το φάσμα των καθημερινών αναγκών. Τουτέστιν: κανάτες νερού και κρασιού, πιάτα,πιατέλες για την αποξήρανση ντομάτας, κατσαρόλες, ανθοδοχεία, θερμοφόρες, κηροπήγια, γλάστρες, κυλινδρικά δοχεία, μπότηδες[1]κ.α.
[2] Καστράδες, η σημερινή Γαρίτσα.
Με βάση πληροφορίες που αντλούμε από το άρθρο του Στυλιανού Βλασσόπουλου στα Κερκυραϊκά Χρονικά (1977), στην Γαρίτσα τον 19ο αιώνα δούλευαν εννέα καμίνια με 4-5 κεραμοπλάστες το καθένα και όσα αγγεία περίσσευαν από την εσωτερική κατανάλωση τα εμπορεύονταν στα άλλα νησιά της Επτανήσου, στην Ήπειρο και σε λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου.
Εν κατακλείδι, οφείλουμε να τονίσουμε για άλλη μια φορά την ανάγκη επαναλειτουργίας του μουσείου που παραμένει κλειστό εδώ και οκτώ χρόνια, είτε στον υπάρχοντα χώρο του είτε σε άλλο κατάλληλο χώρο, ή ακόμα και την συστέγαση των εκθεμάτων του σε άλλο σχετικό μουσείο της Κέρκυρας. Για την αποπεράτωση αυτού του εγχειρήματος, πρέπει φυσικά να υπάρξει και η ανάλογη χρηματοδότηση από τις αρμόδιες αρχές του νησιού, ξεκινώντας από τον Δήμαρχο και την Αρχαιολογική υπηρεσία μέχρι και τους τουριστικούς φορείς του νησιού. Επιπλέον, όσοι Κερκυραίοι πολίτες αναγνωρίζουν την αξία των παραδόσεών τους θα έπρεπε να συνεισφέρουν με τον τρόπο τους διότι όπως είχε αναφέρει η αρθρογράφος της εφημερίδας Ενημέρωση Βιβή Τρύφωνα, με αφορμή τα εγκαίνια του μουσείου το 1999,
«Το στεγασμένο όνειρο», αποδείχθηκε απροσδόκητα όνειρο θερινής νυκτός. Έχει έρθει η ώρα να γίνει εκ νέου πραγματικότητα!
Βιβλιογραφία
1) Νικόλαος Πακτίτης, Η παραδοσιακή Κερκυραϊκή κεραμική και το Μουσείο, Ιστορική λαογραφική εταιρεία, Κέρκυρα 2003.
2) Στυλιανός Βλασσόπουλος, Σημειώσεις περί Κέρκυρας στα Κερκυραϊκά Χρονικά (1977) , σελ. 92, 94, 95, 97, 99.
3) Αγγελική Χαριτωνίδου, Στοιχεία παραδοσιακής κεραμεικής 19ου -20ου αιώνα στην Ήπειρο-Κέρκυρα-Ζάκυνθο, σελ.287-293.
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον Λεωνίδα Ανδριώτη για την επιμέλεια και τον Σπύρο Σκλαβενίτη για την προσφορά υλικού και την συμβολή του στην συγγραφή του άρθρου.
Η πιο πάνω μνημειακή επιγραφή έχει μια ανακρίβεια. Η ημερομηνία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου του 1941 ήταν η 2 του μηνός και όχι 3 όπως αναφέρεται.
Επίσης η ηρωική πράξη Κερκυραίων μαθητών που πραγματοποιήθηκε μετά το τέλος της καθιερωμένης λιτανείας του Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, το πρωτοκύριακο του Νοέμβρη του 1941, είναι πραγματικό γεγονός.Όπως γράφεται θεωρείται και η πρώτη αυθόρμητη αντιφασιστική εκδήλωση όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις χώρες που βρίσκονταν υπό την φασιστική κατοχή.Ίσως όμως η λέξη "αυθόρμητη" και "πρώτη" να μην ανταποκρίνονται στην απόλυτη αλήθεια.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι Παγκόσμιες Εκθέσεις (Expositions Universelles) αποτελούν πλέον θεσμό στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Εδώ θα πρέπει να αναφερθούμε λίγο στις Εκθέσεις αυτές. Είχαν παγκόσμιο ενδιαφέρον και συμμετείχαν όλες οι χώρες. Το πλάτος των εκθεμάτων δεν περιορίζονταν μόνο σε εμπορεύματα αλλά μπορεί να πει κανείς ότι ήταν η παρουσία της κάθε χώρας, στην ολότητά της.
Αναζήτηση
Corfu Museum
Corfu Museum….τι μπορεί να είναι αυτό;
Θα το έλεγα με μια λέξη…. Αγάπη! Για ένα νησί που το γνωρίζουμε ελάχιστα. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε ν’ αγαπήσουμε ότι δεν το γνωρίζουμε. Στόχος λοιπόν είναι να το γνωρίσουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε, μέσα από το χθες και το σήμερα, γιατί αλλιώς πως θα το αγαπήσουμε; Αγαπάω ατομικά και ομαδικά έχει επακόλουθο…. φροντίζω….. μάχομαι… και σέβομαι. Αγάπη προς την Κέρκυρα είναι το Corfu Museum και τίποτε άλλο.
Μετρητής
- Articles View Hits
- 3589035