Λάζαρος ντε Μόρδο: Ο Ισραηλίτης Κερκυραίος ιατροφιλόσοφος του 19^ου Αιώνα.

Μία μοναδικότητα της Κέρκυρας, σε αντίθεση με άλλα μέρη, όπου υπήρχαν επαγγελματικοί περιορισμοί για τους Εβραίους, ήταν ότι οι Εβραίοι του νησιού είχαν τη δυνατότητα να ασκούν το επάγγελμα του γιατρού και του δικηγόρου. Η ιατρική εκπαίδευση άρχιζε συνήθως με την πρακτική κοντά σε ένα γιατρό του τόπου, ενώ για  σπουδές πήγαιναν στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, από όπου τριάντα Εβραίοι αποφοίτησαν μεταξύ 1617 και 1816. Μερικοί από αυτούς υπηρέτησαν ως γιατροί ακόμα και στον ενετικό στρατό.

         ΛΑΕ ΤΗΣ ΚΕΚΥΡΑΣ

                 ΧΑΙΡΕ!

Ενθουσιών και αγαλλώμενος εχαιρέτησας την εκλογήν τριών υποψηφίων Ισραηλιτών, ους με λαμπράν ψηφοφορίαν, αναδείξας εις δημοτικάς θέσεις.

Των διαβολίων του Ελληνικού ονόματος εφίμωσας ούτω συκοφαντικήν γλώσσαν και απέδειξας ότι αι αρχαί της ελευθερίας και της ισότητος, ως οσία μαρμαρυγή, διαλάμπουσι και εν τη Ελληνική ταύτη χώρα.

Οι τρεις εκλεχθέντες Μόρδος,Γεζουάς και Ναχαμούλης εξέφρασαν ήδη την προ σε ενδόμυχον  αυτών ευγνωμοσύνην, ην ημείς τε και των Ισραηλιτών η Κοινότης άπασα, εν τη ημετέρα καρδία εγκεχαραγμένην  έχομεν και την ανάγκην ουχ’ ήττον αισθανόμεθα πανδήμως να εκδηλώσωμεν.

Το εξαγόμενον της ψηφοφορίας αυτών έστω απάντησις προς τους αμφισβητούντας εις την προσφιλήν ημών Ελλάδα τα πρωτεία του πολιτισμού, καθ’ ην στιγμήν με ανήκουστον  σκληρότητα και απήνειαν και αυτάς τας ιεράς του ανθρωπισμού αρχάς ασυστόλως οσημέραι καταπατούσιν.

Ιδέτωσαν δε οι συκοφάνται της Ελλάδος οπόσον ημαρτημένως περί αυτής φρονούσιν.

Ιδέτωσαν ότι η Ελλάς δεν διαψεύδει την ένδοξον και ευκλιά αυτής καταγωγήν, και ότι η λέξις ελευθερία, αδελφότης και ισότης έχουσι παρ’ αυτή πλήρη εφαρμογήν.

Ιδέτωσαν, τέλος ότι η νίκη ην η πρόοδος ήρατο κατ΄αυτάς εν Κερκύρα. Νέον στέφανον  δόξης εις την αγαπητήν ημών πατρίδα επαξίως προσθέτει.

Ζήτω η Ελλάς.

Ζήτω η Κέρκυρα.

Ζήτω η Πρόοδος.

Η Ισραηλιτική Νεολαία.

Τις 16 Μαρτίου 1870, όταν η Επτάνησος είχε ενωθεί με την Ελλάδα, η Ισραηλιτική Νεολαία της Κέρκυρας δημοσιεύει το πιο πάνω φυλλάδιο από το οποίο προκύπτει ότι τρία μέλη της Ισραηλιτικής  Κοινότητας Κερκύρας εκλέγονται σε Δημοτικές θέσεις. 

Το  Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος αναφέρει:  Ο «Επτανήσιος Ιπποκράτης»(1)

Ο ιατροφιλόσοφος Λάζαρος ντε Μόρδο γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1774. Ήταν γόνος παλαιάς ιατρικής οικογένειας, αφού τόσο ο παππούς του Λάζαρος, όσο και ο πατέρας του, Σαμπετάι ήταν επίσης γιατροί. Στα συγγράμματά του αναφέρεται στην παράδοση της ιατρικής που εξασκούσαν στο νησί παλαιότερα πρακτικοί γιατροί. Φαίνεται ότι στην Κέρκυρα την εποχή εκείνη ήταν διαδεδομένη η πρακτική ιατρική και σπανίως ο κόσμος κατέφευγε στους «σπουδαγμένους» γιατρούς, εκτός εάν οι αρρώστια ήταν οξεία και επώδυνη. Οι Κερκυραίοι πίστευαν στην παροιμία «Ο παθός είναι γιατρός», συμβουλευόμενοι κατά κύριο λόγο άλλους ασθενείς για την εύρεση θεραπείας.

Ο ίδιος σπούδασε ιατρική στην Πάδοβα και την εξάσκησε από νεαρή ηλικία στην Κέρκυρα, όπου έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους συμπατριώτες του. Συνέγραψε δεκάδες ιατρικές εργασίες, αλλά και φιλοσοφικές, ιστορικές, φιλολογικές, καθώς και επιγράμματα. Χρημάτισε καθηγητής της Μαιευτικής στο Αρχιγυμνάσιο της Μονής Τενέδου το 1803 και ήταν ιδρυτικό μέλος του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας που συστάθηκε το 1802, με πρωτοβουλία διακεκριμένων ιατρών του νησιού και του μετέπειτα Κυβερνήτη της Ελλάδος, Ιωάννη Καποδίστρια. Υπήρξε μέλος πολλών ευρωπαϊκών ακαδημιών και εταιρειών και Σύνεδρος της πρώτης Ιονίου Ακαδημίας. Διετέλεσε Ραβίνος της Συναγωγής και Εγχώριος Αρχίατρος της Διοικήσεως.

Ήταν ο πρώτος γιατρός που πρότεινε στον Ιατρικό Σύλλογο την εισαγωγή του εμβολιασμού των κατοίκων της Κέρκυρας κατά της ευλογιάς και υπήρξε μέλος της πρώτης επιτροπής για τον εμβολιασμό. Ακολουθώντας τις αρχές της σύγχρονης ιατρικής, στο έργο του Νουθεσίαι προς τους εγκατοίκους της εξοχής των περί αυτών φαρμακίων […] που εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1818,

αφιερώνει το πρώτο κεφάλαιο στη πρόληψη των ασθενειών, γράφοντας χαρακτηριστικά το ιπποκρατικό «Θέλω να σας φανερώσω ότι είναι ευκολότερον να ταις προλαμβάνετε παρά να ταις ιατρεύετε». Δίνει κατόπιν πρακτικές συμβουλές για την πρόληψη. Σημαντική μαρτυρία για την Κέρκυρα της εποχής εκείνης αποτελεί και το αφιερωμένο στον φίλο του Εμμανουήλ Θεοτόκη έργο του Nozioni Miscellanee Intorno a Corcira (Διάφορα στοιχεία σχετικά με την Κέρκυρα) του 1808.

Σήμερα το πιο σημαντικό από τη διαθήκη του είναι η τοπογραφία της Κέρκυρας που έχει σημεία από ιατρικής άποψης, για την αρετή, τον ηρωισμό, τη μουσική, και τα λοιπά. Σχεδόν όλες αυτές οι μελέτες και άλλοι προβληματισμοί του για τους πολιτικούς και επιφανείς γράφτηκαν στα ιταλικά. Αυτό  δεν εμπόδισε τον Mordo να γράψει επιγράμματα στα λατινικά και να συνεργαστεί με τη Gazetta Urbana και το Mercurio Litterario. Η φυσική του ιστορία του νησιού και η εργασία για την Κέρκυρα, απαιτούσε 22 χρόνια σχολαστικών παρατηρήσεων και αγκαλιάζει όλους τους τομείς, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα Είναι ένα άφθαρτο μνημείο μέσα στο χρόνο.

Ένα  από τα πιο διάσημα ονόματα της Ισραηλιτικής κοινότητας της Κέρκυρας ήταν ο Λάζαρος ντε Μόρδο . Απόγονος  από μια από τις καλύτερες φαμίλιες από την κοινότητα. Από την πιο τρυφερή ηλικία, έδειξε διαθέσεις αξιόλογες  για τις ξένες γλώσσες. Έμαθε με πολύ σθένος να συνδυάζει ελληνικά, λατινικά, εβραϊκά και ιταλικά  . Στα δεκαπέντε του χρόνια ήταν λόγιος.

Ο παππούς του Ελεάζαρ και ο πατέρας του Sabetai, ήταν και οι δύο διακεκριμένοι γιατροί. Συνειδητοποιώντας τις ειδικές ικανότητες του νεαρού, τον προέτρεψαν να δημιουργήσει επίσης μια ιατρική καριέρα. Ο Ντε Μόρδο έκανε τις πρώτες σπουδές στη χώρα που τον γέννησε και πήγε να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του για να γίνει επαγγελματίας γιατρός, στην Ιταλία, πρώτα στην Βενετία και μετά στην Παβία. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές, ο Λάζαρος ακολούθησε και τη φιλολογική έρευνα.

Με τα πτυχία του που απέκτησε, ο νεαρός γιατρός επέστρεψε στη χώρα του και δεν άργησε να  αποκτήσει μεγάλη φήμη, στο σώμα της ιατρικής  των Ιονίων Νήσων. Ξεχωρίζει από την ανωτερότητα των γνώσεών του από το πάθος του για ισότητα  και προπάντων για την  φιλανθρωπία του, που τον έκανε επιφανή.

Στις 23 Μαρτίου του 1802 ιδρύθηκε στην Κέρκυρα το ‘Ιατρικό Κολέγιο’ (Collegio Medico) (2), ο Δρ Λάζαρος είχε μια έδρα καθηγητή. Αυτός ο θεσμός έγινε διάσημος σε όλη την Ελλάδα. Εξω από επιστήμες, δίδαξαν ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά,φιλοσοφία, μαθηματικά και καλές τέχνες.

Το 1814, διορίστηκε ο γιατρός Λάζαρος ντε Μόρδο Διευθυντής της Ιατρικής στην  Πόλη της Κέρκυρας. Δεν θα μπορούσε να συνδεθεί περισσότερο μαζί του με τον συνάδελφό του στη φιλανθρωπία Καποδίστρια τον οποίο βοήθησε να ιδρύσει τον ιατρικό σύλλογο της Κέρκυρας που απέκτησε παγκόσμια απήχηση. Σε αυτό το σύλλογο καθιερώθηκε το 1806 ένα τμήμα εμβολιασμού και ο Μόρδος, ο οποίος ήταν ενεργό μέλος  σ’ αυτό το τμήμα, έδωσε απόδειξη του ίδιου ζήλο και την ίδια ενέργεια που του επέστρεψε να καταλάβει διαδοχικά και ταυτόχρονα  τις πιο εξέχουσες θέσεις. Υπήρξε μέλος του Ιονίου Ακαδημίας Κέρκυρας. Οι ευρωπαϊκές επιστημονικές ακαδημίες και σύλλογοι επιδίωξαν τη συνεργασία του.

 

Λόγω των μεγάλων ιδιοτήτων του πνευματικών και ηθικών, έλαβε ο Μόρδο το προσωνύμιο του Μαϊμωνίδη, στη μνήμη του μεγάλου φιλόσοφου, θεολόγου και γιατρού Ισραηλίτη που έζησε τον δωδέκατο αιώνα. Γιατρός Λάζαρος,  παρά τις μεγάλες του ασχολίες, βρήκε ακόμα καιρό για να σχολιάσει την πεντάλφα. Έλαβε για τα βιβλικά του έργα, το τίτλο του επίτιμου αρχιραβίνου της Ιταλικής Συναγωγής της κοινότητας Κέρκυρας.

Αντιδράσεις  προκλήθηκαν από το Συμβούλιο Λογοκρισίας (Collegio Censorio), όταν ο πανηγυρικός λόγος που εκφώνησε στη Συναγωγή, στις 19 Ιανουαρίου του 1801,(3) με την ευκαιρία της έπαρσης στα Επτάνησα της σημαίας της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας των Επτανήσων, κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή το 1803. Οι Ισραηλίτες καθότι απάτριδες προσπαθούσαν στην κοινωνία που βρίσκονταν να θεωρηθούν αναπόσπαστα μέλη. Οι άμεσες αντιδράσεις του Collegio Censorio,  ήταν ότι ο Μόρδο έκανε αναφορά στην ομάδα-πρεσβείας του 1386 που συμμετείχε ως πολίτης της Κέρκυρας, ο Εβραίος David de Semo. Ουσιαστικά  οι Εβραίοι της Κέρκυρας ήταν απομονωμένοι και είχαν περιορισμό των «προνομίων-παραχωρήσεων» που τους είχαν παραχωρηθεί κυρίως από την εποχή των Ανδηγαυών . Η πολυάριθμη Εβραϊκή κοινότητα της Κέρκυρας των αρχών του 19ου αιώνα,  δραστηριοποιούνταν στο χώρο του εμπορίου και του δανεισμού και κάποιοι είχαν σημαίνουσα θέση στην οικονομική ζωή. Αυτό ήταν αιτία αντιπάθειας και αντιπαράθεσης με το ντόπιο Ελληνικό στοιχείο. Ευρισκόμενη η Κέρκυρα την εποχή εκείνη υπό την Γαλλική κατοχή και με τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ο Μόρδος εκφράζει την αισιοδοξία του για τις προοπτικές της Εβραϊκής κοινότητας στη νεοσυσταθείσα πολιτεία . Το δεύτερο σημείο του λόγου του Lazaro de Mordo, που θορύβησε το Collegio Censorio, ήταν εκείνο, στο οποίο ανέφερε ότι το εβραϊκό έθνος στην Κέρκυρα απολάμβανε πολιτικά προνόμια μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, και ήταν «ανενόχλητα κάτοχος ακίνητης περιουσίας και άλλων δικαιωμάτων του πολίτη». Προς ενίσχυση όλων των πιο πάνω είναι ενδεικτική του ύφους η ανακοίνωση του 1870 της Ισραηλιτικής νεολαίας, που αναφέραμε, όταν πλέον η Κέρκυρα ανήκε στην Ελληνική επικράτεια.

     Στις 14 Απριλίου 1806, ως μέλος του Collegio Medico di Corfù  παρουσίασε το έργο Avvertimenti alla gente di Campagna intorno ai Veleni (Προειδοποιήσεις στους ανθρώπους της εξοχής σχετικά με τα δηλητήρια).

 

 

 

Το έργο μεταφράστηκε στην εθνική διάλεκτο από τον κεφαλλονίτη ευγενή Grimani Caruso, δημοσιεύτηκε στον Τύπο με έξοδα του Εθνικού Ταμείου, χίλια αντίγραφα μοιράστηκαν στις αρχές των δήμων, τους ιερείς και τους αστυνομικούς και η Γερουσία εξέφρασε δημόσια την ευγνωμοσύνη της στο συγγραφέα και το μεταφραστή του έργου.

Αυτός ο καλός πολίτης, αυτός ο επιστήμονας, αυτός ο φιλάνθρωπος πέθανε στις 24 Απριλίου 1823 μετά από το ότι έχει να  προσφέρει στην πατρίδα του μια καριέρα που περισσότερο από κάθε μεγάλο άνθρωπο που κήρυξε σε βάθρα, θα ζήλευε. Όλοι όσοι μελετούν την Κέρκυρα καταφεύγουν στα έργα του που τον δείχνουν πρόθυμο να υπηρετήσει την ανθρωπότητα, «τη μοναδική του ανησυχία».

  Οι Κορφιάτες τον έχουν τιμήσει και ο τάφος του είναι ένας τόπος σεβασμού για όλους τους συμπολίτες του και θαυμαστές ,ανεξάρτητα φυλής η θρησκείας.

Προς τιμή του έγραψε το Ποίημα SCIOLTI ο Ν.Δελβινιώτης

-----------------------------------------------------------------------------

1)Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος  https://www.jewishmuseum.gr/pneymatiki-zoi-lazaros-nte-mordo-o-eptanisios-ippokratis/

2) Μαρία Μάνδυλα-Κουσουνή παιδίατρος, ιστορικός : Ιατρικό Κολέγιο ή Collegio Medico

https://ixek.gr/wp-content/uploads/2019/08/0701-09.pdf

3) Κερκυραϊκά χρονικά. 10ο διεθνές συνέδριο τ.Α΄ Σκέψεις Σχετικά με την Απομόνωση της Εβραϊκής Κοινότητας της Κέρκυρας με Αφορμή την Αντίδραση που προκάλεσε μια Ομιλία του Lazaro de Mordo στη Συναγωγή Εύη Καραμούτσου

 

Στον μεσαίωνα πίστευαν ότι οι πνευματικά ασθενείς κατέχονταν από κακά πνεύματα που έπρεπε να καταστραφούν. Οι εξορκιστές, μια ιδιαίτερη τάξη από ιερείς και ιατρούς, είχαν σαν αποστολή την απελευθέρωση των ασθενών από τον δαίμονα. Οι ψυχικά ασθενείς κλείνονταν στις φυλακές και καίγονταν σαν μάγοι. Μέχρι τον 17ο αιώνα η κατάσταση παρέμεινε πρακτικά έτσι. Τότε αρχίζουν να επικρατούν οι φιλοσοφικές - εμπειρικές θεωρίες, προσαρμοσμένες στις σημαντικές κοινωνικές αλλαγές των καιρών, τροφοδοτώντας ένα σημαντικό διανοητικό κίνημα που έχει μείνει στην ιστορία του πολιτισμού του ανθρώπου με το όνομα «Διαφωτισμός». Ο Διαφωτισμός θα επηρεάσει σε όλα τα επίπεδα την ανθρώπινη σκέψη, και ασφαλώς και τις απόψεις σχετικά με την ψυχική αρρώστια.(1)

Η φιλοσοφία, με εκτεταμένες αναφορές στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, έπαιξε κεντρικό ρόλο στη θεμελίωση της ιατρικής αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών, καθώς έδωσε τα επιχειρήματα για την κατοχύρωση της ήπιας, «ανθρώπινης» συμπεριφοράς στους ψυχικά ασθενείς, καθώς και για τη φροντίδα τους σε συνθήκες που δεν θα θύμιζαν φυλακή, όπως ήταν ως τότε ο κανόνας(2)

Παρατηρήσεις για την ίδρυση του Ψυχιατρείου Κερκύρας  δημοσιεύτηκαν στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΩΝ ΙΟΝΙΚΩΝ ΝΗΣΩΝ τις  2-7-1838.Η δημοσίευση εμφανίζεται στο τέλος του άρθρου.

 

 

 Από αυτές λαμβάνουμε γνώση για τους φρενοβλαβείς  στην κοινωνία της Κέρκυρας και την αντιμετώπιση τους. 

Νοσηλεία στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας τον 19ο αιώνα(3)

Μέχρι την ίδρυση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, γενικά στην Ελλάδα, οι ψυχικά ασθενείς κλείνονταν  στις φυλακές με κλέφτες και τραμπούκους. Η πρώτη κίνηση στη συλλογή των ψυχοπαθών ξεκίνησε στις 10 Μαρτίου 1836 με πρωτοβουλία του Βρετανού Κυβερνήτη Sir. Έντουαρντ Ντάγκλας. Ως αποτέλεσμα, στις 18 Νοεμβρίου 1836 ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου υπέβαλε σχέδιο επικυρωμένο στο Συμβούλιο για την εγκατάσταση του Ιδρύματος  μέσα στο Φρούριο. Στις 2 Ιουλίου 1838 δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα της Ιονίου Πολιτείας το Καταστατικό Διάταγμα κι ο κανονισμός για την ίδρυση του Φρενοκομείου Κέρκυρας. Τα εγκαίνια έγιναν στις 4 Ιουλίου 1838 όπου νοσηλεύτηκαν οι πρώτοι οκτώ ψυχοπαθείς. Στην πλειοψηφία τους ήταν χρόνια, άποροι με σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας, είναι το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο ψυχικών νοσημάτων στη νεοσύστατη Ελλάδα, που διέπεται από τις αρχές της ψυχιατρικής φροντίδας που ίσχυαν στην Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα.

Στις αρχές του 1800, εξάλλου, δεν υπήρχαν εκπαιδευμένες  νοσοκόμες και η φροντίδα των ψυχικά ασθενών ήταν υπό το καθεστώς ασύλου-φυλακής. Το προσωπικό στα ιδρύματα ήταν τυχαίο. Στην καλύτερη περίπτωση ήταν αξιοπρεπείς πρακτικές νοσοκόμες και στη χειρότερη θυροφύλακες. Δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ ψυχικά ασθενών και καταδικασθέντων για μεγάλα αδικήματα, μέχρι το 1838. Mε επιστολή του ο Κυβερνήτης Nugent(4) προς τον τότε Πρόεδρο της Ιονίου Γερουσίας ζήτησε την ανάγκη ειδικού απεσταλμένου στα νησιά της Ιονίου Πολιτείας, ο οποίος θα μελετήσει την κατάσταση των κρατουμένων και των ψυχοπαθών και θα υποβάλει έκθεση.

«Μόλις έλαβα γνώση στο θέμα της βασανιστικής και επαίσχυντης κακοποίησης για το οποίο σπεύδω να ενημερώσω την Υψηλότητά σας. Πριν από λίγο καιρό μου έφτασαν φήμες για ανάρμοστη κι απάνθρωπη μεταχείριση ορισμένων ατυχών προσώπων που είχαν εγκλωβιστεί ως τρελοί. Αμέσως υιοθέτησα μέσα έρευνας κι έλαβα τώρα στη γνώση δύο περιπτώσεις, στη μία από τις οποίες ήμουν μάρτυρας, ατόμων (γυναικών), υπό περιορισμό ως τρελών, να  υποφέρουν από μεταχείριση όπως ποτέ πρέπει να επιβληθεί ακόμη και στους πιο φρικτούς εγκληματίες. Ο πιο σκληρός περιορισμός, μια ολοκληρωτική παραμέληση ορισμένων από τις πιο απαραίτητες ανέσεις. Καμία ιατρική παρακολούθηση και μια συνεχής απειλή, αν όχι πρόκληση, βίαιης και βάρβαρης τιμωρίας. Ένιωσα ότι έπρεπε να είμαι δίκαια υπόλογος για την εγκληματική παραμέληση που επικρατούσε μέχρι τώρα από την άποψη αυτή που ανέχτηκα  τέτοιες καταχρήσεις, για μία από τις οποίες είχα πλήρη γνώση. Το άλλο εκ των οποίων ήμουν μάρτυρας, να παραμείνω χωρίς επανόρθωση, για οποιαδήποτε περίοδο, όσο σύντομη κι αν ήταν. Επομένως, έχω απομακρύνει έναν από αυτούς τους πάσχοντες στο νέο προσωρινό νοσοκομείο κοντά στο Manduchio. Η άλλη ήταν, μια κυρία μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες του νησιού. Μεταφέρθηκε σε ένα σπίτι όπου μπορεί να μείνει προσωρινά με ασφάλεια έως ότου οι συγγενείς της να κινηθούν για να κάνουν το καθήκον τους τοποθετώντας της κάποια βοηθό ώστε να μπορεί να απολαμβάνει μόνιμα εκείνες τις ανέσεις και τη   φροντίδα  που αρμόζουν στην κατάστασή της . Αλλά έχω πολλούς λόγους να φοβάμαι ότι υπάρχουν και άλλες υποθέσεις άγνωστες ακόμη στη Γερουσία και σε εμένα που απαιτούν άμεση έρευνα. Είμαι βέβαιος ότι η Γερουσία θα νιώσει την ίδια αποφασιστικότητα κι αμέσως να φέρει στο φως και να προνοήσει για τα κακώς κείμενα. Ως εκ τούτου, ζήτησα να κυκλοφορήσει η επισυναπτόμενη διακήρυξη, αντίγραφο της οποίας παρακαλώ την ευγένειά σας να τεθεί ενώπιον της Γερουσίας. Γνωρίζω ότι ο Νόμος είναι από την άποψη αυτή  ατελής και θα πρέπει να προτείνω την προσοχή της Γερουσίας, με ένα νομοσχέδιο που θα  υποβάλει χωρίς καθυστέρηση, καθιστώντας απαραίτητο, σε κάθε περίπτωση  παραφροσύνης, μια ιατρική επιτροπή να εξετάσει κάθε περίπτωση, διότι κάθε περιορισμός της προσωπικής ελευθερίας υπόκειται στις ποινικές συνέπειες της ψευδούς φυλάκισης. Σε κάθε περίπτωση περιορισμού για κρινόμενη παραφροσύνη, θα παρέχεται η κατάλληλη ιατρική περίθαλψη και  η περιουσία του ψυχοπαθή, όπου υπάρχει περιουσία, θα τεθεί στα χέρια των Διαχειριστών, που θα την διαχειρίζονται προς αποκλειστικό όφελος του/της».

Το νησί της Κέρκυρας ήταν το μοναδικό με κτίριο ιδιόμορφα προσαρμοσμένο για ψυχοπαθείς. Αποτελείται από τρία μικρά δωμάτια. Το Ίδρυμα στεγάστηκε σε κτίριο το οποίο ανήκε στο συγκρότημα των στρατώνων και των οχυρώσεων του προαστίου Αγίου Ρόκκου και χρησιμοποιούνταν ως στρατώνας Μηχανικού. Η Διεύθυνση του Ψυχιατρείου αρχικώς ανετέθη στους γιατρούς της Αγγλικής Φρουράς Hadway και Bonici, με υποδιευθυντή τον Επτανήσιο γιατρό Π. Ζαγκαρόλα

 Επειδή ο αριθμός των τροφίμων μεγάλωνε η Διεύθυνση προέβη στην ενοικίαση νέων κτιρίων στα προάστια Γαρίτσας και Μαντουκιού. Υπό τη μορφή αυτή λειτούργησε μέχρι την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, δηλαδή μέχρι το έτος 1864, οπότε περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο το οποίο ανέλαβε εξ ολοκλήρου τα έξοδα συντηρήσεως και λειτουργίας αυτού.(5)

     Αναλύοντας την δημοσίευση της 2 Ιουλίου 1838 σημειώνουμε, όπως αναφέρεται, ότι οι φρενοβλαβείς τάραζαν την κοινωνία φέρνοντας στο νου της κελιά και αλυσίδες που σήμαινε ότι οι άνθρωποι αυτοί αλυσοδένονταν σε κελιά φυλακών.  Κύριο μέλημα της κυβέρνησης θα πρέπει να ήταν η δημιουργία ενός ιδρύματος μακριά από  κόσμο κι ένα είδος δημοσιότητας πρέπει εξ ανάγκης να συνοδεύει τις εργασίες του.

Ένα δημόσιο ίδρυμα πρέπει να αποκτήσει την συμπάθεια του κόσμου και να καθησυχάσει φόβους που πολύ εύκολα διεγείρονται από την παρουσία των φρενοβλαβών.  Οι επισκέψεις απλής περιέργειας να μην επιτρέπονται ούτε τα ονόματα των τροφίμων να ανακοινώνονται.

Οι μαινόμενοι πρέπει να βρίσκονται σε τόπο ιδιαίτερο και μακριά από άλλους πάσχοντες, επειδή οι κραυγές τους και οι ολολυγμοί τους θα τους προξενούν και ιδιαίτερα στους υποχόνδριους  πολύ ισχυρές και κακές εντυπώσεις. Σίγουρα θεωρείται περιττό να αναφερθεί η ανάγκη διαχώρισης  του αρσενικού από το θηλυκό γένος.  

Ακολουθούν διάφοροι κανόνες λειτουργίας του ιδρύματος από το  άρθρο τις  2-7-1838 . Επισημαίνουμε από αυτούς:

-Πρέπει να μεταχειρίζονται τους πάσχοντες με πάσα δυνατή υπομονή και γλυκύτητα, οσάκις όμως αυτοί χρειάζονται χαλινώσεις είναι πρέπον, ως και εις την περίσταση ταύτη, να φέρονται προς αυτούς με όλη την μετριότητα, μεταχειριζόμενοι μόνο τα μέσα εκείνα τα οποία … είναι από όλους επιδοκιμασμένα και δεν πρέπει εις τους φύλακες να μεταχειρίζονται τους ταλαίπωρους  αυτούς  με απάνθρωπους τρόπους……   

….Μεταξύ των μανιακών σπανίως συμβαίνουν άτοπα από την χρήση των εργαλείων τα οποία αυτοί μεταχειρίζονται στις διάφορες ασχολίες τους, αλλά ακολουθούν συνήθως έριδες μεταξύ των όταν είναι κλεισμένοι.

… Θα ήταν ωφέλιμο ότι οι γυναίκες να απασχολούνται κυρίως στο να πλύνουν, μπαλώνουν και κάμνουν τα φορέματα τα προς χρήση του ιδρύματος και εις τις λοιπές υπηρεσίες αυτού , πάντοτε υπό την επαγρύπνηση των επιστρατιών…και να τις κάμνουν να προετοιμάζουν παντός είδους πανικά.  

…Οι βλάκες δεν πρέπει να είναι δεκτοί στο άσυλο…

-Ένας πάσχων έπρεπε να συνοδεύεται με την ειρημένη επιστολή υποχρέωσης υπογεγραμμένη από δύο εν υπολήψει ανθρώπους και εκφραζόμενη με  τας ακολούθους λέξεις.

Επειδή ο …  ή η….. εστάθει  παραδεκτός ή παραδεκτή ως πάσχων στο Νοσοκομείο των Φρενοβλαβών, το υπάρχον εις την νήσο της Κέρκυρας, ημείς οι υποφαινόμενοι υποχρεούμαστε να πληρώσουμε τα όσα χρήματα προσδιορίσετε  περί της διατροφής του ειρημένου ή της ειρημένης , να τον μετατοπίσουμε ή την μετατοπίσουμε κατ΄ αίτησιν σας, να προβλέψουμε εν περιπτώσει θανάτου περί αυτού ταφής. Υποχρεούμαστε προς δε να τηρούμε πάντοτε εντελή τα αναγκαία έπιπλα, κατά τον τυπωμένο κατάλογο τον οποίον μας δώσατε, ανανεούντες κάθε πράγμα  χρείας καλούσης. Καθ΄ην   όμως περίπτωση θέλαμε λείψει από την εκπλήρωση τούτων των υποχρεώσεων και μετά δέκα ημέρας από εκείνη της ειδοποίησης ήτις ήθελε μας γενεί από τον γραμματέα της επιτροπής της διορισμένης εις την διεύθυνση του Ασύλου, δύνανται οι διευθυντές και η επιτροπή ν’ αναπληρώσουν τα πάντα, με δική σας δαπάνη και εμείς υποχρεούμαστε να εκτελέσουμε ότι μας επιβάλλουν οι κανονισμοί του ιδρύματος.  

 Σε συνέχεια καθορίζονται στον δημοσιευθέντα  κανονισμό του Ιδρύματος τα της ορθής υγιεινής και τα διοικητικά καθήκοντα των εργαζομένων σε αυτό. 

Εικόνες του εσωτερικού του ψυχιατρείου:

Έτσι συνέχισε η λειτουργία του Ψυχιατρείου μέχρι την στιγμή που ανέλαβε την διοίκηση ο Χρήστος Τσιριγώτης.

Ο Χρήστος Τσιριγώτης γεννήθηκε στην Παλιά Περίθεια το 1841 από γονείς αγρότες, τον Ιωάννη και την Κορνήλια. Παιδί πολυπληθούς οικογένειας τελειώνοντας το σκολειό, έκανε το πρώτο δύσκολο βήμα εγκαταλείποντας το χωριό για να πάει στο γυμνάσιο της πόλης.
Περί το 1860, τελειώνοντας το γυμνάσιο, πήγε στην Ιταλία για να σπουδάσει ιατρική στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Είχε προλάβει να εγκαταλείψει την Περίθεια πριν την επιδημία που έπληξε το χωριό το 1863 αποδεκατίζοντας τους νέους. Μετά την Πίζα συνέχισε Ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας κι έπειτα από περίπου 14 χρόνια σπουδών επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου το 1874 διορίστηκε Διευθυντής του Φρενοκομείου. Μέχρι της εποχής εκείνης, όπως γράφει σ’ ένα του βιβλίο ο Τσιριγώτης «…οι Φρενοβλαβείς εν τοις Ιονίοις Νήσοις απεστέλλοντο και εκρατούντο εν τοις δεσμωτηρίοις, αναμεμιγμένοι μετά των εξαμβλωμάτων της κοινωνίας. Εξετίθεντο ούτως εις την χλέβην των κακούργων. Ουδεμία διάκρισις εγένετο μεταξύ του φονέως και του ατυχούς φρενήρους». Η επίδρασις των νέων επιστημονικών αντιλήψεων που είχεν ενστερνισθή ο Τσιριγώτης, διακρίνονται  πλήρως από τη συνέχειαν του βιβλίου του: «…Εάν η Αρμοστεία επεδίωκε την βλετίωσιν της τύχης των φρενοβλαβών, ώφειλε να ανεγείρη ίδιον κτήριον, κατά μίμησιν των Ευρωπαϊκών, ουχί δε να μεταβάλη, οίον διά μαγικής ράβδου, εις Φρενοκομείον πεπαλαιωμένον στρατώνα του Μηχανικού. Διά του μέτρου τούτου απεχωρίσθην μόνον οι φρενοβλαβείς των καταδίκων».(6)

Ο Χρήστος Τσιριγώτης  υπήρξε διευθυντής του ιδρύματος  έως το 1887. Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για τη βελτίωση της λειτουργίας του. Κατήγγειλε την κατάσταση του κτηρίου, το οποίο «προς παν άλλο δύναται να χρησιμεύσει ή ως άσυλο φρενοβλαβών υπό επιστημονική έποψη», την έλλειψη λουτρών απαραίτητων για την καθαριότητα των αρρώστων και για την υδροθεραπεία, την ανάμιξη των αρρώστων «φύρδην μίγδην», ενώ ο χωρισμός των φρενοπαθών κατά «είδος» θεωρούνταν σαν ένα θεραπευτικό μέσο, την αδυναμία του ιδρύματος να οργανώνει την απασχολησιοθεραπεία των αρρώστων, εξ αιτίας της διαρρύθμισης και της κατάστασης του κτιρίου. Η κατάλληλη διαρρύθμιση του φρενοκομείου, σαν θεραπευτικού μέσου, είναι μία από τις βασικές ιδέες της ευρωπαϊκής ψυχιατρικής του 19ου αιώνα. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η επιμονή του Χρήστου Τσιριγώτη, οι συχνές του αναφορές στον Esquirοl(7) και όλες οι προσπάθειες που κατέβαλε προς αυτή την κατεύθυνση. Με το στοχευμένο κίνητρο, την ευσυνειδησία και την εργατικότητά του σε καθημερινή βάση, πέτυχε να μετατρέψει το ψυχιατρείο σε ένα σωστό νοσοκομείο, τα πρότυπα του οποίου ήταν εφάμιλλα με εκείνα των άλλων νοσοκομείων της εποχής στην Ελλάδα. Η εργασία είναι μορφή θεραπείας, δηλώνοντας ότι παρόλο που τα ψυχιατρικά νοσοκομεία των κρατουμένων μπορεί να μοιάζουν με πτώματα χωρίς διάνοια, εξακολουθούν να δικαιούνται σωστή φροντίδα

Πίστευε ότι το φρενοκομείο έπρεπε να είναι κλειστό και να διαθέτει εκτεταμένες γαίες για την εργασία των αρρώστων κατά το είδος των παθήσεων. Εξασφαλιζόταν έτσι καλύτερα η επιστημονική θεραπεία, «αι ηθικαί διασκεδάσεις» και η πειθαρχία. Τα κτίρια θα ‘πρεπε να έχουν ένα ισόγειο και έναν πρώτο όροφο χωρίς κάγκελα στα παράθυρα. Για τους «μανιώδεις» και επικίνδυνους προέβλεπε κελιά με τους τοίχους επιστρωμένους με παπλώματα μελανού χρώματος. Ένα άρθρο του στον Γαληνό - το πιο έγκυρο περιοδικό της εποχής - παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί εκθέτει εν συντομία τις ενδείξεις εισαγωγής στο φρενοκομείο: Ο ιατρός δεν έχει καμία δυσκολία όταν πρόκειται για αρρώστους που ανήκουν στις κατώτερες τάξεις. Διατάσσει αμέσως την εισαγωγή. Ενεργεί παρόμοια όταν πρόκειται  για τεχνίτες, γιατί οι οικογένειες τους δεν είναι σε θέση να αναλάβουν την εκτέλεση των όσων, φαρμακευτικών και ηθικών, διατάσσει ο ιατρός. Όταν πρόκειται για μέλη των ανώτερων τάξεων, ο ιατρός πρέπει επίσης να συμβουλεύει την εισαγωγή. Συχνά οι οικογένειες αρνούνται, γιατί θεωρούν ένα τέτοιο μέτρο σαν ταπεινωτικό. Για τους μελαγχολικούς ο ιατρός παραγγέλλει ταξίδι. Μπορεί να ζητήσει τη μετατροπή μέρους του σπιτιού σε ιδιωτικό νοσοκομείο ... Η πειθαρχία, η περιποίηση των αρρώστων και η πατρική παρουσία του ιατρού σαν προϋποθέσεις για τη βελτίωση των αρρώστων εκφράζονται καθαρά. Τελικά, σε ιδρύματα με κύρια χαρακτηριστικά την ανεπάρκεια του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, τις κακές συνθήκες νοσηλείας και τον συνωστισμό των αρρώστων, ο δρόμος για την ανάπτυξη της «ηθικής θεραπείας» (traitement moral, που γεννήθηκε αυτή την εποχή στη Γαλλία), σαν προδρόμου της ψυχοθεραπείας, ήταν ιδιαίτερα δύσβατος αν όχι αδιάβατος. Η ανεπάρκεια του νοσηλευτικού προσωπικού δίνεται από τα στατιστικά στοιχεία που παραθέτει. Για 95 άνδρες φρενοπαθείς, αντιστοιχούσαν 14 νοσοκόμοι και για 70 γυναίκες, 5 νοσοκόμες. Οι νοσοκόμες ήταν επιπλέον υποχρεωμένες να εξασφαλίζουν τη λειτουργία του πλυντηρίου.

Το έτος 1880 λόγω της ραγδαίας αύξησης του αριθμού των ψυχοπαθών, που πληρωνόταν από τον τότε ιατρό Χρήστο Τσιριγώτη, επιχειρείται η επέκταση του νέου κτιρίου, το οποίο ολοκληρώθηκε μόλις το έτος 1904.

Το 1887 όμως, έφυγε απ΄την Κέρκυρα και πήγε στην Αθήνα για ν’ αναλάβει τη Διεύθυνση του νεοσύστατου τότε Δρομοκαϊτειου Θεραπευτηρίου.

«Ο Χίος ευεργέτης Δρομοκαΐτης κτίζει το 1885, έξω από την Αθήνα, ένα μεγάλο θεραπευτήριον, που φέρνει ως σήμερα το όνομά του. Κατά παράκλησιν του δωρητού όσον και του Χαρ. Τρικούπη ανέλαβεν ο εκ Περιθείας της Κερκύρας Τσιριγώτης την διεύθυνσιν του νέου ιδρύματος. Ήταν ο αρμοδιώτερος της εποχής. Εκτός από την αρίστην κατάρτισιν που είχε, από τις σπουδές και την ανελλιπή ενημέρωσίν του επί των εξελίξεων της Ψυχιατρικής, κατείχεν επί πλέον και την πλουσίαν εμπειρίαν που απέκτησε από το Φρενοκομείον Κερκύρας. Με τις βάσεις που αυτός έθεσε, εξελίχθησαν εις την σημερινήν των μορφήν τόσον το Ίδρυμα της Κερκύρας, όσον και εκείνο των Αθηνών. Το 1903 απεχώρησε από το Δρομοκαΐτειο».

Το απόγευμα της 18ης Σεπτεμβρίου 1919 ο Χρήστος Τσιριγώτης άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στη οδό Αχαρνών 22Α στη Αθήνα. Δεν άφησε απογόνους, άφησε όμως στην Πατρίδα μας τη μεγάλη κληρονομιά του πρωτοποριακού επιστημονικού και ανθρωπιστικού του έργου.

 

---------------------------------------

1 Ιστορία της Ψυχιατρικής ΗΛΙΑΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ1 , ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ2

2) H ιστορία της Ψυχιατρικής ∆. Πλουμπίδης, Β. Αλεβίζος, Γ.Ν. Παπαδημητρίου

4) Lord High Commissioner of the Ionian Islands from 1832 to 1835.

5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΗΝ Ψ.Ν.Κ.  ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ     http://www.gnkerkyras.gr/?page_id=3388

6)  Ανδρέας Δημ. Γκούσης. «Χρήστος Τσιριγώτης, ο πρώτος Έλλην Ψυχίατρος»

7) Jean-Étienne Dominique Esquirol (3 February 1772 – 12 December 1840) was a French psychiatrist.

⁽⁸⁾ Dialogues in Clinical Neuroscience & Mental Health Dialogues in Clinical Neuroscience & Mental Health, 2020, Volume 3, Issue 4, p. 236-243

Corresponding Author: Georgios Panteleakos, Phd History of Medicine, National and Kapodistrian University of Athens, Athens MedicalSchool, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

e-ISSN: 2585-2795 • Printed-ISSN: 2654-1432 DOI: 10.26386/obrela.v3i4.144

The mental illness of Yannoulis Chalepas Georgios Panteleakos National and Kapodistrian University of Athens, Athens Medical School, Greec

9) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ Τμήμα Νοσηλευτικής ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής

10) Ανδρέα Γκούση: «Χρηστος Τσηριγώτης»

 

 

 

 

 

 

 

 

Κόμης Γεώργιος Μοντσενίγος

Η Επτάνησος Πολιτεία δημιουργήθηκε στις 21 Μαρτίου 1800 και ήταν το αποτέλεσμα της κατάληψης των νησιών από τον ρωσο-τουρκικό στόλο υπό την αρχηγία του ναύαρχου  Θεόδωρου Ουσακώφ.

Ο Γεώργιος Μοντσενίγος με καταγωγή από τη Ζάκυνθο γεννήθηκε το 1762. Πατέρας ήταν ο Δημήτριος Μοντσενίγος   (Βενετία, 1723 - Βενετία, 2 Μαΐου 1793) . Στις 8 Μαΐου 1748, ο Δημήτριος Α' και ο αδελφός του Δημήτριος Γ' Νικολό, απέκτησαν τον τίτλο του Κόμη της Ζακύνθου από τη Δημοκρατία της Βενετίας .

  Η Ρωσία είχε στόχο την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ίδρυση ενός φιλορωσικού ελληνικού κράτους στα Βαλκάνια. Τον χειμώνα του 1770/71, υποκινούμενοι υπό του Ρώσου Αυτοκρατορικού  ναύαρχου Aleksey Grigoryevich Orlov, , τουλάχιστον 6.000 αγρότες από τη χερσόνησο της Μάινα στον Μορέα ξεσηκώθηκαν στη λεγόμενη εξέγερση του Ορλόφ [Ορλωφικά) για να υπερασπιστούν την ελευθερία του υποταγμένου ελληνικού λαού και την υπεράσπιση της κοινής ορθόδοξης θρησκείας. Μετά τις αρχικές επιτυχίες, η εξέγερση απέτυχε να εξαπλωθεί  στην υπόλοιπη Ελλάδα και κατεστάλη από τους Οθωμανούς με μεγάλη βία. Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων Έλληνες μαχητές, μετά την αποτυχία της εξέγερσης  μετανάστευσαν στα Επτάνησα . Ένα κύμα προσφύγων έφθασε στη Ζάκυνθο όπου ο Mocenigo τους παρείχε προστασία. Η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β γνωρίζοντας τις υπηρεσίες που είχε δώσει  στα άτυχα  αυτά θύματα της Μοσχοβίτικης πολιτικής και την αφοσίωσή του στη Ρωσία   προήγαγε τον Δημήτριο Μοντσενίγο στον βαθμό του Συνταγματάρχη. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραπονέθηκε στη Δημοκρατία της Βενετίας ότι είχε παράσχει προστασία στους επαναστάτες, ζήτησαν την έκδοση των Ελλήνων. Η  βενετική κυβέρνηση, για την τιμή που δόθηκε από τη Ρωσία στον Δημήτριο, θεώρησε παράβαση μιας πρόσφατα δημοσιευμένης ανακοίνωσης του Provveditore Generale Andrea Donà, Σύμφωνα με αυτήν απαγορεύονταν, κάτω από τις πιο αυστηρές ποινές,  να αποδοθεί τιμή σε οποιοδήποτε βενετσιάνο υπήκοο των εμπόλεμων δυνάμεων.  Για να γίνουν σεβαστές οι εντολές της Κυβέρνησης έστειλε φρεγάτα από τη Βενετία με εκατό Σκιαβόνους στρατιώτες Η φρεγάτα αποβιβάστηκε στη Ζάκυνθο οι Σκιαβόνοι βγήκαν στη στεριά και πολιόρκησαν το σπίτι του Δημητρίου. Μάταια είχε φορέσει την αυτοκρατορική στολή, οι βενετικές αρχές δεν ήθελαν να σκεφτούν διαφορετικά: ήταν υπήκοος της Δημοκρατίας και τον έβαλαν να επιβιβαστεί στη φρεγάτα και μόλις έφτασε στη Βενετία  φυλακίστηκε.

Η Δημοκρατία δεν ήθελε να προσβάλει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, έδωσε εντολή στον στρατηγό της Κέρκυρας να μην παρέχει προστασία στους Έλληνες και να τους παραδώσει στους Οθωμανούς. Όταν ο στρατηγός της Κέρκυρας ήταν εκεί για να εκτελέσει τη διαταγή, μια ρωσική μοίρα εμφανίστηκε στη Ζάκυνθο, αποβιβάστηκε και απαίτησε να πάρει τους Έλληνες ως υποτελείς της Ρωσικής αυτοκράτειρας  . Περισσότεροι από 400 Έλληνες  επιβιβάστηκαν και μεταφέρθηκαν με ασφάλεια στο Λιβόρνο.

Επίσης η αυτοκράτειρα Αικατερίνη, μόλις έλαβε τα νέα, έστειλε ένα πολεμικό πλοίο στη Βενετία και διέταξε τη βενετική κυβέρνηση να αφήσει ελεύθερο τον αιχμάλωτο Μοντσενίγο αν δεν ήθελε να διαταραχθεί η αρμονία μεταξύ της Ενετικής Δημοκρατίας και της Αυτοκρατορίας της Ρωσίας. Η βενετική κυβέρνηση υπάκουσε και ο Mocenigo παραδόθηκε στον Ρώσο ναύαρχο Orlov στην Πάρο.(1)

Μετακομίζοντας στην Πετρούπολη, ο Mocenigo έγινε δεκτός για τις υπηρεσίες του προς τη Ρωσία. Η Αικατερίνη Β΄ του απένειμε το βαθμό του Συμβούλου του Κράτους και τον ονόμασε πληρεξούσιό της στη Φλωρεντία, στην αυλή του Μεγάλου Δούκα της Τοσκάνης Έχοντας δείξει ο ίδιος πρόθυμος να εργαστεί σε κάποια πρεσβεία, σε ένα μέρος όπου το κλίμα ήταν πιο ήπιο από αυτό της Ρωσίας και όπου δεν αγνοούσε τη γλώσσα της χώρας.(2)

Όταν πέθανε ο Δημήτριος, διορίστηκε πρεσβευτής στην ίδια αυλή ο γιός του Γεώργιος, κι αυτός με το βαθμό του Συμβούλου του Κράτους..Λόγω της ελαφριάς φύσης του και την επαφή του με ανθρώπους της νύκτας είχε δημιουργήσει υποψίες στο μυαλό της Ρωσικής Αυλής,  για την ζωή του οποίου ο αυτοκράτορας Παύλος τον απέλυσε από το αξίωμα του και τον εξόρισε από όλους τους τομείς της ρωσικής μοναρχίας Πεσμένος σε τέτοια ντροπή και χρεωμένος με άμετρες δαπάνες ο Γεώργιος Μοτσενίγος πήγε  στη Νεάπολη, όπου επεδίωξε με τους εκεί Ρώσους αξιωματούχους, ν’ αποκτήσει την αυτοκρατορική εύνοια.

 Στη Νάπολη , με τη μεσολάβηση στη Ρωσία του πρέσβη της στην Κωνσταντινούπολη, Βασίλη Τομάρα, του εδόθη η απροσδόκητη τύχη να γίνει από την Επτανησιακή Γερουσία διορισμένος Πρέσβης της Επτανησιακής Δημοκρατίας στην ίδια θέση δηλ. Συμβούλου του Ιονικού Κράτους, για τον σεβασμό που έδειξε προς τον λαό των Ιονίων. Έπρεπε να  παρουσιάσει μια επιστολή στον Αυτοκράτορα από τη Γερουσία του κράτους . Αυτή ήταν μια θερμή έκκληση που η Γερουσία θα υπενθύμιζε στον Αυτοκράτορα ότι ως ένδοξος  γονέας  χρωστούσε στη Δημοκρατία των νησιών την ύπαρξή της και  να ορίσει τη μοίρα της Επτανήσου Πολιτείας της οποίας το μόνο στήριγμα και μόνη άμυνα ήταν τα αυτοκρατορικά όπλα.(3)

Όταν έφθασε στην Κέρκυρα ή είδηση του θανάτου του αυτοκράτορα Παύλου και ή εις τον θρόνο ανάδειξη του διαδόχου του, ή Γερουσία σε συνεδρίαση της έσπευσε να εκδηλώσει από όλους τους δημότες το πένθος αυτής διά τον θάνατον του Παύλου. Παράλληλα την αγαλλίαση της για την ανάδειξη επί του θρόνου του Αλεξάνδρου. Συγχρόνως διόριζε διά του διατάγματος αυτής 22 Μαΐου τον στην Νεάπολη διαμένοντα κόμητα Γεώργιον Μοτσενίγον έκτακτο απεσταλμένο παρά την Αυλή της Πετρουπόλεως, όπως μεταβεί στην πρωτεύουσα εκείνη για να συγχαρεί το νέο αυτοκράτορα..

 

Αφιχθείς στην Πετρούπολη ό Μοτσενίγος παρέστη Ενώπιον του αυτοκράτορα, τον οποίον προσφώνησε ως εξής: «Μεγαλειότατε ! Η πολιτεία των Επτά Ηνωμένων Νήσων επεφόρτισέ με νά θέσω είς τούς πόδας τής Γ. Α. Μεγαλειότητος τάς προσρήσεις αυτής έπί τή άναρρήσει Υμών είς τον θρόνον τής προστάτιδος των έθνών Ρωσσίας. Ή νεαρά αύτη πολιτεία άναθέτουσα είς Ύμας, Μεγα­λειότατε, άπάσας τάς Ελπίδας της, ικετεύει τήν Α. Μεγαλειότητα όπως εξακολουθή νά παρέχη τή Έπτανήσου πολιτεία τήν ίσχυράν άρωγήν καί τήν γενναίαν προστασίαν της.»(4)

 

Από τον μήνα Φεβρουάριο του επομένου έτους είχε πάρει το υψηλό αξίωμά του στη Ρωσική αυλή με διαπιστευτική επιστολή στην οποία αναφερόνταν ότι ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος τον ενημέρωνε για την αναταραχή της αποδιοργάνωσης και της αναρχίας στην οποία βρέθηκαν τα νησιά και επιθυμούσε να μεταβεί και διορθώσει τέτοια κακά. . Για να σώσει την Επτάνησο Πολιτεία, ο Πρίγκιπας Θεοτόκης αναγκάστηκε να φέρει σε συνεννόηση τους ευγενείς με τους δημοκρατικούς και τους αστούς και να ζητήσει εκ νέου τη μεσολάβηση της Ρωσίας.  Στο νέο κράτος , οι ευγενείς έβλεπαν με δυσαρέσκεια την μερική έστω εκχώρηση προνομίων τους στους αστούς και ο λαός οργίστηκε με την αφαίρεση των πολιτικών του δικαιωμάτων που του είχαν παραχωρηθεί από τους Γάλλους δημοκρατικούς. Ταραχές και στάσεις ξέσπασαν στα νησιά. Εκδικήσεις και υποκινούμενοι φόνοι διατάρασσαν την ασφάλεια και την τάξη. Στην Ζάκυνθο ο Μαρτινέγκος αφαίρεσε την εξουσία από τους ευγενείς και διοικούσε το νησί κατά βούληση κηρύσσοντας το ανεξάρτητο. Η Κέρκυρα έγινε κέντρο αναρχίας, η εξοχή στασίασε. Στην Κεφαλονιά ξέσπασε εμφύλιος ενώ στις 27 Μαίου 1801 ολέθρια στάση ξέσπασε στην Κέρκυρα ανάμεσα στους κατοίκους και στρατιώτες της Τούρκικης φρουράς, εξαναγκάζοντας τον Πρίγκιπα Θεοτόκη να αναθέσει προσωρινά την στρατιωτική διοίκηση του νησιού στον Ρώσο συνταγματάρχη Αστφέρ. Εμπρησμοί και διαρπαγές γινόντουσαν  παντού Οι ίδιοι οι ευγενείς της Κέρκυρας «ενέδωσαν εις τους χειμάρρους» και ανέθεσαν εν λευκώ στον Σπυρίδωνα Θεοτόκη να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Συνεκλήθη αντιπροσωπευτικό σώμα από όλες τις κοινωνικές τάξεις, με 240 μέλη (140 από την ύπαιθρο και 100 από την πόλη), που αποκλήθηκε «Έντιμος Αντιπροσωπεία» («Onoranda deputazione»), η οποία και κατέθεσε ένα σχέδιο εκπροσώπησης, με δικαίωμα ψήφου για όλους τους άρρενες, ενώ καταργούνταν όλα τα προνόμια και οι τίτλοι. Αν το εγχείρημα της «Εντίμου Αντιπροσωπείας» γνώριζε αίσια έκβαση, ένα τμήμα του ελληνικού έθνους θα αποκτούσε ένα ημιανεξάρτητο δημοκρατικό κράτος. Για τον λόγο αυτό οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν να θέσουν τέλος στο επαναστατικό πείραμα και, στις 6 Μαρτίου 1802, δύο αγγλικά πολεμικά αποβίβασαν στρατιωτικές δυνάμεις στην Κέρκυρα. Στα υπόλοιπα νησιά, όμως, το Σύνταγμα της «Εντίμου Αντιπροσωπείας» συνέχισε να προκαλεί ενθουσιασμό. Στο Ληξούρι εξελέγη χωριστή κυβέρνηση και οι αδελφοί Μεταξά συντάχθηκαν με την «Έντιμο Αντιπροσωπεία», αλλά ηττήθηκαν από τον στρατό και ορισμένοι εκτελέστηκαν, όπως ο Καίσαρ Μεταξάς. Στη Λευκάδα συγκεντρώθηκαν τριακόσιοι ένοπλοι χωρικοί, σε συμφωνία με τον λαό της πόλης, «προς υποστήριξιν του κοινού κατά των ευγενών αγώνος». Εν τέλει, στις 20.8.1802, ο κόμης Γεώργιος Μοτσενίγος, επικεφαλής ρωσικών στρατευμάτων, έφθασε στην Κέρκυρα, στη δε Κεφαλονιά απεστάλη ο Καποδίστριας που λειτούργησε κατευναστικά(5)

Ο   Αυτοκράτορας αποφάσισε ότι έπρεπε να  στείλει χερσαίες και θαλάσσιες δυνάμεις, υπό τον κόμη Giorgio Mocenigo, γιατί έπρεπε να φέρει όλους τους κατοίκους των νησιών, οποιουδήποτε βαθμού και κατάστασης, πίσω στο σεβασμό του προσώπου του Αλεξάνδρου, στη υπακοή, στους νόμους και τις νόμιμες αρχές. Να συμφωνηθεί με τους πολίτες για τις πιο αξιοσέβαστες ορθές προθέσεις τους, παρόμοιες με την παροχή των καταλληλότερων τρόπων για την αποκατάσταση της δημόσιας τάξης και τη διασφάλιση της διάρκειάς της στη βάση μιας σταθερής κυβέρνησης, διότι ήταν απαραίτητο να διατηρηθεί η εξουσία της κυβέρνησης, να προστατεύει το απαραβίαστο, η ασφάλεια των δημόσιων και ιδιωτικών περιουσιών και η ηρεμία όλων και καθενός από τους πολίτες.(6)

Ο Ρωσικός στρατός που ανέλαβε τη φρούρηση της Κέρκυρας  μετέβηκε στα νησιά και κατέστειλε την αναρχία. Ό δε κόμης Μοτσενίγος ανάλαβε την πολιτική οργάνωση.

Ο ίδιος ο Μοντσενίγος άμεσα με προκύρηξη του, γνωρίζει στούς πολίτες την άφιξή του σαν απεσταλμένος του Τσάρου για να επιβάλλει την τάξη στη Επτάνησο Πολιτεία.

 

Προκύρηξη πρός τον λαό από τον Γεώργιο Μοντσενίγο για το πώς σκέπτεται την διοίκηση των Νησιών.

Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Μοντσενίγου ο Πρόεδρος της Γερουσίας αναφερόμενος στις ταραχές που έχουν δημιουργηθεί, εκδίδει διάταγμα με το οποίο ορίζει διοικητές (Δελεγάτους από την Ιταλική λέξη delegato που σημαίνει παραχωρώ εξουσία) σέ ολα τα νησιά.Μάλιστα καθορίζει την μή εντοπιότητα του κάθε διοικητή ονόματα τους και ο τόπος καταγωγής αναφέρονται στο διάταγμα.

Παράλληλα ο της Κέρκυρας εκδίδει αυστηρότατες οδηγίες προς τους κατοίκους του νησιού και αναγγέλλει αυστηρότατες ποινές

 

Ο Μοντσενίγος,εκτός τών καθηκόντων του πρός την Ρωσία,ήταν ένας Έλληνας που φρόντιζε την βελτίωση κάθε κλάδου παροχής υπηρεσιών και επιθυμούσε πολύ την ανάπτυξη τηε παιδείας. Απόδειξη αυτού είναι και τα δύο μετάλλια που δινόντανε στους άριστους μαθητές.

ΕΤΟC ΠΙ ΤΗC ΠΟΛΙΤΕΙΑC. ΚΟΡΚΥΡΑ(7)

Παρουσιάζει υπτάμενο Πήγασο

Όπισθεν

ΗΒΟΥΛΗ

ΤΩΙ ΦΙΛΟΜΟΥCΩΙ

ΝΕΩΙ

ΔΙΑ ΤΑΣ ΧΡΗΣΤΑC

ΕΛΠΙΔΑC

μέσα σε στεφάνι από κλάδους ελιάς.

 

ΕΤΟC ΠΙ ΤΗC ΙΟΝΙΚΗC ΠΟΛΙΤΕΙΑC

Με τη κεφαλή της Παλλάδας Αθηνάς προς τα δεξιά και κάτω από αυτήν πλώρη πλοίου.

¨Οπισθεν

Ο ΡΩCCΙΚΟC

ΠΛΗΡΕΞΟΥCIOC

ΤΩΙ ΝΕΩΙ

CΠΟΥΔΗC

ΕΝΕΚΕΝ

Μέσα σε δρύϊνο στεφάνι.

 

Τις 5 Σεπτεμβρίου του 1801 θεσπίστηκε η σύσταση Νομισματοκοπείου, το δε θεσπισμα τοιχοκολλήθηκε στα Ιταλικά και στά Ελληνικά.Για το μέν στα Ιταλικά δεν μπορούμε να πούμε τίποτε, αλλά για το Ελληνικό κείμενο θα το παραθέσω όπως ακριβώς τυπώθηκε κρατώντας πιστά την ορθογραφία,τα πνεύματα και τους τόνους.Όπως γράφει και ο Παύλος Λάμπρος θα πρέπει να γνωρίσουμε σε ποια κατάσταση ήταν η Ελληνική Γλώσσα στα Επτάνησα τις αρχές του 19ου αι.

 

Tο Νομισματοκοπείο που αναφέρεται στο πάνω θέσπισμα έγινε στη περιοχή της Γαρίτσας.Εκεί κότηκαν νομίσματα χάλκινα των μιας,πέντε και δέκα γαζετών.

Έχει προτομή του λεονταριού του Αγ.Μάρκου με στεφάνι στο κεφάλι και κρατά με τα μπροστινά του πόδια το ευαγγέλιο και τα επτά βέλη.Ζύγιζε 36 γραμ.

Όπισθεν

10

GAZETTE

1801

Ψηφίστηκαν νόμοι που αφορούσαν την τοπική διοίκηση, τη ναυτιλία, τις αγροτικές κοινότητες και την εκπαίδευση, η εκκλησιαστική διοίκηση αναμορφώθηκε και ιδρύθηκαν τα υπουργεία. 

Η Δημοκρατία έγινε πλέον αληθινά ένα σωστό κράτος και ξύπνησε τις προσδοκίες και τις ελπίδες της ελληνικής διανόησης: ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ευγένιος Βούλγαρης αφιέρωσαν τα έργα τους στη Δημοκρατία.  Συστήθηκε προσωρινή κυβέρνηση, και ανακαίνισε  τη γερουσία, καλέστηκαν οι εκλογείς να εκλέξουν την συντακτική του πολιτεύματος συνέλευση. Στη συνέλευση αυτή ο Ρώσος πληρεξούσιος Μοτσενίγος, προσήλθε με μεγάλη στολή, συνοδευόμενος από λαμπρό Ρωσικό επιτελείο, εκφώνησε εναρκτήριο λόγο, υποδείξας την ανάγκη να συναχθεί πολιτεία σύμφωνη με τοv πόθο τού αυτοκράτορα. Πρόεδρος της συνελεύσεως εκλέχτηκε ο Δημήτριος Πετριτσόπουλος, Λευκαδίτης. Ο γραμματέας της επικρατείας Ιωάννης Καποδίστριας ανέλησε την κατάσταση των πραγμάτων, και ανατρέποντας τις κακεντρεχείς μεμψιμοιρίες περί των καταβαλλομένων βαρύτερων φόρων είπε τα εξής: « Ψευδής και εγκληματική είναι ή σύγκρισης των φόρων ους οί κάτοικοι έπλήρωνον επί Ενετοκρατίας και εκείνων τούς οποίους καταβάλλουν ή θα καταβάλλουν εις κυβέρνηση κράτους ανεξαρτήτου. Τότε μεν οι κάτοικοι ήσαν υπήκοοι και φορολογούμενοι, τώρα όμως είναι πολίτες, άρχοντες, κυβερνήτες στηρίζοντες την πατρίδα και στηριζόμενοι υπό αυτής. Τότε ήσαν όργανα και μόλις γένοιτο δεκτοί ως υποδεέστεροι υπάλληλοι  ήδη πάντες εχουσών αυτοβουλία Καί καθή­κοντα, πάντες είναι · υπέρτατοι διαχειριστές των εθνικών προσόδων. Προκειμένου τότε περί ξένου δεσπότη, μηδέν έχοντος, μήτε θρησκεία, μήτε αίμα, κοινό, προς ημάς, αποβλέπομε εις μόνα τα κέρδη.Ήδη όμως προκειμένου περί ημών αυτών, περί πατρίδος, περί αδελφών, περί εστιών, καθήκον έχομεν να ώμεν ζηλωταί των δημοσίων ως ιδίων πραγμάτων... »(8)

 

Συντάχθηκε νέο Σύνταγμα  το οποίο ψηφίστηκε στις 16 Οκτωβρίου 1803. Το νέο σύνταγμα καταργούσε το διαδοχικό δικαίωμα ευγενείας και έδιδε το δικαίωμα σε κάθε άτομο που διακρινόταν για την αρετή του, την μόρφωση και που παρουσίαζε τα εχέγγυα ικανού πολίτη, να μπορεί να εκλέγεται σε ηγετικές θέσεις και να μετέχει στην Γερουσία. Έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη και πρόοδο της Παιδείας, των Τεχνών του Εμπορίου και της Βιομηχανίας. Προέβλεπε την ακεραιότητα της ιδιοκτησίας, τον σεβασμό του οικογενειακού ασύλου, την ισονομία και θεμελίωνε τις τρεις μεγάλες εξουσίες του κράτους νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Ήταν το πρώτο Νεοελληνικό Σύνταγμα, με εξαιρετικά φιλελεύθερες, για την εποχή του, διατάξεις.

 

Δύο Επτανήσιοι συναντώνται στη διοίκηση της Επτανήσου Πολιτείας, ο Κόμης Γεώργιος Μοντσενίγος και Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας. Ο ένας κερδίζει την εμπιστοσύνη του άλλου και δημιουργείται μια φιλία που είχε η Ελλάδα την τύχη να παραμείνει σε όλα τα χρόνια της ζωής τους. Πρώτος από τους στόχους τους η μόρφωση του λαού.(9) Παραθέτουμε από το αρχείο Καποδίστρια Α! τόμος τα σχετικά αποσπάσματα:

 

 Σελ 225. Εις μίαν εκ των διακοινώσεων αυτών, χρονολογουμένην εις την 2αν Ιουνίου 1799, γίνεται διά πρώτην φοράν νύξις περί δημοσίας εκπαιδεύσεως. Έγραφε ο Ουζακώφ: «Να συστηθή μία Ακαδημία ή Σχολείον διά τα μικρά παιδία και με τοιούτον τρόπον θέλει προξενηθεί ωφέλεια εις την κοινότητα κατά την επιθυμίαν της». Την πρότασιν αυτήν υιοθέτησε η Γερουσία, χωρίς όμως να υπάρξη συνέχεια. Νέα μνεία περί δημοσίας εκπαιδεύσεως γίνεται εις τον καταστατικόν χάρτην, τον οποίον συνέταξε η «Έντιμος Αντιπροσωπεία» το 1801. Εις το άρθρον 30 ανεγράφετο: «Το αριστοκρατικόν σώμα θέλει συστήσει ένα δημόσιον σχολείον διά φώτισιν των νέων της χώρας, μπόργων και χωρίων, ήγουν τρία τέταρτα από τα μπόργα και χωρία και το έτερον τέταρτον από την χώραν»…..

 

Σελ. 227-228, Την 11 Δεκεμβρίου 1802 ο Ρώσσος πληρεξούσιος Γεώρ. Μοτσενίγος απηύθυνε προς την Γερουσίαν την κατωτέρω διακοίνωσιν.. »Είμαι πεπεισμένος ότι η διορατικότης της Υμετέρας Εξοχότητος από μακρού χρόνου μετά λύπης θα βλέπη την κακήν κατάστασιν των νήσων τούτων, εις τας οποίας ίσως χάνονται, παραμένοντα αγονα, εξαιρετικά πνεύματα, τα οποία θα ηδύναντο να περιποιήσωσι τιμήν εις την πατρίδα των και τον εαυτόν των.»Θα έχει σκεφθή η Υμετέρα Εξοχότης, ότι εις Κράτος ελεύθερον είναι επί μάλλον και μάλλον αναγκαία η εκπαίδευσις, εφ’ όσον καλούνται πάντες οι πολίται εις ομαδικήν προσπάθειαν αισθημάτων, ήτις βελτιούται διά της ισορροπίας των γνώσεων και ουχί όταν εγκαταλείπεται εις μόνον τον ενθουσιασμόν και την ορμήν της φύσεως.»H επιστήμη της πολιτικής είναι ακριβώς, ως γνωστόν εις την Υμετέραν Εξοχότητα, η τέχνη του καλώς διαχειρίζεσθαι και διευθύνειν το Κράτος και είναι καθήκον του κυβερνώντος να πλουτίζη τούτο δι’ αξίων προσώπων εις όλας τας θέσεις, εις τας οποίας πρέπει να κυριαρχώσι η τάξις, η ηθική και η θρησκεία, βάσεις σταθεραί και μόνιμοι της ευτυχίας και της ησυχίας όλων.»Οτι αι βάσεις αύται είναι ημελημέναι, είναι αναντίρρητον, όπως επίσης είναι φανεραί αι ελλείψεις του κλήρου και ελάχιστα τηρείται υπό των ιερέων ο σεβασμός προς την ηθικήν και την θρησκείαν. Περί τούτου έχομεν ως αποδείξεις τας επιστολάς αυτών τούτων των επισκόπων, οίτινες καταγγέλλουσι την οδυνηράν ταύτην αλήθειαν. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να μη καταπλήσσωσι τα κακά παραδείγματα, αι σκανδαλώδεις ταραχοποιοί συμβουλαί των ιερέων εις βάρος της ολότητος, την οποίαν ώφειλον να νουθετώσι διά τας παρεκτροπάς της; 1»Οία δήποτε όμως και αν είναι η παρούσα κατάστασις είναι καιρός να σώσωμεν τους λαούς τούτους. Ας τεθή φραγμός, φραγμός ασφαλής, ο ανθρωπισμός ζητεί την επέμβασιν της ανωτάτης εξουσίας, όπως επαγρυπνήση, ενεργήση και σώση τας επερχομένας γενεάς. Ας εκριζωθή πάσα δηλητηριώδης ρίζα, ας απομακρυνθώσι τα κακά παραδείγματα, αι αντιθρησκευτικαί θεωρίαι, η αργία, ήτις είναι μήτηρ πάσης κακίας.»Aι μέριμναι της κυβερνήσεως, επί ζητήματος τοσούτου ενδιαφέροντος, πάντοτε αποδίδουσι κέρδος, η δε εκτίμησις του κοινού είναι ενδοξος και ασφαλής ανταμοιβή δι’ εκείνον όστις συντελεί μετά δραστηριότητος. Ας οδηγηθώσιν οι νέοι εις την εκμάθησιν των ελευθερίων τεχνών, διά των οποίων θέλουσι προκύψη εις την γην ταύτην άνδρες ικανοί να γνωρίζωσι κατά βάθος το δίκαιον από του αδίκου, τους φυσικούς νόμους και τα μυστήρια της ευεργετικής φύσεως, προς όφελος της ανθρωπότητος, να εξιχνιάσωσι 229 σωσι μετά φιλοσοφικής αναζητήσεως τα κακά της ψυχής, όπως διορθώσωσι ταύτα. Ειδικώς δε ας ενσταλαχθή εις πάντας η γνώσις των σχέσεων του ανθρώπου προς το Υπέρτατον Ον, εις τρόπον ώστε να κανονίζωνται, συμφώνως προς τα σοφά παραγγέλματα, παρ’ αυτού ενσταλαχθέντα εν τη καρδία, ατομικαί πράξεις συμφώνως προς τα αποκαλυφθέντα υπό της Θρησκείας.»Μη σας φοβίζει η δυσκολία, ένεκεν ελλείψεως οργανώσεως και εξαντλήσεως του δημοσίου ταμείου. Η Υμετέρα Εξοχότης θα δυνηθή βεβαίως να εξέταση τας προσόδους αι οποίαι είναι δυνατόν να εξευρεθώσι διά τόσον ωφέλιμον ή μάλλον αναγκαιότατον σκοπόν, και τας οποίας θεωρώ περιττόν να αναφέρω. Η πείρα σας και η σωφροσύνη σας θα σας τας υποδείξη. Όθεν σας παρακαλώ θερμώς να στρέψητε την προσοχήν σας επί του σοβαρού τούτου ζητήματος.»Έχω την τιμήν να ομολογήσω τα αισθήματα της εκτιμήσεώς μου.

»Της Υμετέρας Εξοχότητος ταπεινός θεράπων.

ΚΟΜΗΣ ΜΟΤΣΕΝΙΓΟΣ

Η Γερουσία δεν έδωσε πρακτικήν συνέχειαν εις την διακοίνωσιν του Μοτσενίγου της 11.12.1802. Κατόπιν τούτου ο Ρώσσος πληρεξούσιος επανέρχεται επί του θέματος διά νεωτέρας διακοινώσεως της Μαρτίου 1803, υποβάλλων συγχρόνους και σχέδιον οργανώσεως εκπαιδευτικού ιδρύματος:Ίδρυμα δημοσίας εκπαιδεύσεως είναι απαραίτητον ένεκα της αμαθείας, εις ην ευρίσκονται οι κάτοικοι των επτά νήσων, αι οποίαι περιήλθον εις την κατάστασιν ταύτην υπό της Βενετικής Κυβερνήσεως, ήτις εμίσει ή εφοβείτο τοεκπολιτισμ’ο των, και την καλλιέργειαν του πνεύματος αυτών1. Είναι απαραίτητον ένεκα της λυπηράς καταστάσεως, εις ην ευρίσκεται, διαφθείρεται, αποκτηνούται η νεολαία, μοναδική ελπίς της Επτανησιακής ελευθερίας. Είναι απαραίτητον ένεκα της ανάγκης εις ην ευρίσκεται η πολιτεία,1. …Ενταύθα ο Μοτσενίγος αναφέρεται εις τας ενεργείας του κλήρου υπέρ των επαναστατικών ενεργειών των λαϊκών τάξεων κατά της αριστοκρατίας, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξεν η σύστασις της Εντίμου Αντιπροσωπείας.

Σελ.229,230, 231, 232,   όπως ανευρίσκη μεταξύ των τέκνων της αξίους και τίμιους υπαλλήλους, οίτινες θα εξυπηρετώσιν αυτήν, εις τας διαφόρους υπηρεσίας της διοικήσεως, της στρατιωτικής υπηρεσίας, των εμπορικών σχέσεων.Το ίδρυμα τούτο ζητείται υπό του λαού, όστις πτωχός, άξεστος και βάρβαρος, δεν αισθάνεται εαυτόν εις κατάστασιν να επιδιώξη εν αναλογία και εν αρμόζοντι μέτρω την απολαβήν των δικαιωμάτων του πολίτου, διότι ητόνισεν ένεκα της εγκαταλείψεώς του υπό των προκατόχων κυβερνήσεων, αλλ’ είναι εις θέσιν να εννοή ότι ένεκα της εγκαταλείψεως ταύτης απολαμβάνει μόνον αμάθειαν, ήτις τον ταπεινώνει και τον υποβιβάζει.Η άποψις αύτη των πραγμάτων τιθεμένη προ της σημερινής καταστάσεως υπαγορεύει την ταχίστην λήψιν μέτρων προς σύστασιν δημοσίας εκπαιδεύσεως, προς παρηγορίαν και ανακούφισιν του λαού, προς όφελος της πολιτείας, διότι είναι ψευδής η αρχή, ότι τότε μόνον οι λαοί είναι ήσυχοι και ειρηνικοί, όταν ζώσιν εν τη σκοτία και τη αμαθεία.Όθεν επείγομαι να υποβάλω το σχέδιον επί του οποίου η Κυβέρνησις θα ηδύνατο να φθάση αμέσως εις τον σκοπόν της πραγματοποιήσεως του ιδρύματος τούτου. …..

Σελ. 245 Την 8ην Σεπτεμβρίου 1…... Η αδράνεια της Γερουσίας, η οποία εδικαιολογείτο με την έλλειψιν πόρων, ηνάγκασε τον πληρεξούσιον Γεώργιον Μοτσενίγον να επέμβη εκ νέου. Την 18ην Νοεμβρίου 1804 απευθύνει προς την Γερουσίαν την κατωτέρω διακοίνωσιν, της οποίας η σύνταξις, και εις την περίπτωσιν αυτήν, θα ανήκει εις τον Καποδίστριαν.,

246, Αριθ. 143 18/30 Νοεμβρίου 1804.Επιθυμία μου είναι να έχη επί παντός ζητήματος την πρωτοβουλίαν η Γερουσία, ευρίσκομαι όμως εις την ανάγκην να επιστήσω την προσοχήν αυτής επί ζητήματος υψίστης σημασίας, του ζητήματος της Δημοσίας εκπαιδεύσεως.Επί τούτου, προσωπικώς ανεμίχθην, διότι τούτο υπεσχέθη η Γερουσία εις τον λαόν και εις την Α.Μ. τον Αυτοκράτορα. Ένεκεν ελλείψεως χρημάτων τα σχολεία δεν συνεστήθησαν, αλλά τούτο οποίαν εντύπωσιν θα προξενήση εις την κοινήν γνώμην και εις το Εξωτερικόν, εν ω είναι γνωστόν, ότι εψηφίσθησαν νόμοι και η Επτανησιακή νεολαία υστερεί των αγαθών της μαθήσεως, ήτις μόνη δύναται να καταστήση αυτούς ωφελίμους εις την Πατρίδα. Λυπούμαι διά τούτο πολύ μάλλον καθόσον τα μέσα προς τον σκοπόν τούτον εξηυρέθησαν και δεν απομένει ει μη μόνο η εκτέλεσις.Κατάπληκτος, προ της αργοπορίας ταύτης, ήτις είναι εναντία εις τας βλέψεις της Αυτοκρατορικής μου Αυλής, εναντία εις τας επισήμους υποσχέσεις και επαγγελίας της Γερουσίας και των πολυτιμωτέρων ευεργετημάτων του Έθνους, το οποίον δέον να στηρίξη τας ελπίδας του επί των καλών και ανεπτυγμένων ιδιοφυών της αυξανούσης νεότητος, καταδικασμένης ήδη εις αργίαν, ήτις την εκροχιάζει και την διαφθείρει. Κατ’ ακολουθίαν θα εμεμφόμην εμαυτόν εάν ήθελον τηρήση σιωπήν, βλέπων διαρκώς αναβαλλομένην την ίδρυσιν των σχολείων μετ’ αγωνίας αναμενομένων. Ως είναι γνωστόν εις εμέ και την εκλαμπροτάτην Γερουσίαν διδάσκαλοι Ελληνικών εν μέρει υπάρχουσι και εν μέρει είναι εύκολον να τους προσλάβωμεν. Όσον διά τους άλλους η Ιταλία θα ηδύνατο να προμηθεύση.Θα επιμένω λοιπόν διά την άμεσον συστηματοποίησιν του σχολείου, εν εναντία όμως περιπτώσει μετά λύπης μου ειδοποιώ την Εξοχωτάτην Γερουσίαν, ότι θα αναγκασθώ να καταστήσω γνωστόν εις την Αυτοκρατορικήν Αυλήν την περαιτέρω βραδύτητα, επί ζητήματος, το οποίον επιφέρει τόσην ζημίαν, παρά τας πολιτικάς βλέψεις της Νομοθετικής Συνελεύσεως και τας επαγγελίας αίτινες εδόθησαν εις την Α.Μ. τον Αυτοκράτορα προστάτην της Πολιτείας καθώς και των συμφερόντων αυτής.

ΚΟΜΗΣ ΜΟΤΣΕΝΙΓΟΣ

Σελ.253, Οι δύο εκπαιδευτικοί Ιδρωμένος και Περραιβός δεν δύνανται να συντηρηθούν με τον μηνιαίον μισθόν των 20 ταλλήρων. Περί τούτου είμαι πεπεισμένος, διότι κάθε μήνα προστρέχουν, ίνα λάβουν προκαταβολικώς τας αμοιβάς των, και είναι οφειλέται μου κάποιου μικρού χρηματικού ποσού, το οποίονυπεχρεώθην να δανείσω εις αυτούς. Η A. Ε. ο κόμις Μοτσενίγος, κατεχόμενος υπό της ιδίας πεποιθήσεως, τους ενίσχυσε αρκετάς φοράς. Εξ άλλου ουδείς αγνοεί ότι τεσσαράκοντα τάλληρα τον μήνα δεν δύνανται να επαρκέσουν διά την συντήρησιν δύο οικογενειών, και οικογενείας έχουν και οι δύο εκπαιδευτικοί. Κορφοί, 4 Ιανουαρίου 1806 Επιθεωρητής της δημοσίας σχολής της Τενέδου ……ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Σελ.290. Κύριε,Βεβαιώ την λήψιν των βιβλίων και αποστέλλω το συνημμένον αντίγραφον του καταλόγου μετά του σχετικού συνοδευτικού εγγράφου. Πρόκειται διά βιβλία, τα οποία φυλάσσονται εις την δημοσίαν βιβλιοθήκην. Θα ήτο χρήσιμον να καθορίση την χρήσιν αυτών κανονισμός τις, άνευ του οποίου εγώ, υπό την ιδιότητα του επιθεωρητού, δεν δύναμαι να τα χρησιμοποιήσου. Διότι δεν έχω εξουσιοδότησιν και εφ’ όσον δεν λαμβάνω τοιαύτην, θα τα θέσω υπό φύλαξιν, έχων προηγουμένως εκδώσει την σχετικήν απόδειξιν διά της οποίας καθίσταμαι προσωπικώς υπεύθυνος. Επειδή έχω ασχοληθή ιδιαιτέρως με σχολικά ζητήματα, θα δυνηθώ, όταν μου ζητηθή υπό της Γερουσίας, να παρουσιάσω τας απόψεις μου επί του θέματος, επί της χρησιμοποιήσεως δηλονότι των βιβλίων αυτών, ίνα αύτη εξασφαλισθή πάντοτε εύχρηστος και εις μόνιμον πλαίσιον.

 

 Οι δύο αυτοί Έλληνες, κατά την μικρή διάρκεια της Επτανήσου Πολιτείας, είχαν να αντιμετωπίσουν την Βενετσιάνικη πολιτική που στηρίζονταν στους τίτλους ευγενείας τους οποίους ασύστολα παρείχε, παραχωρώντας και γη και από την άλλη μεριά την ασυδοσία των Γάλλων Δημοκρατικών που διέλυσαν κάθε δημόσια δομή του κράτους. Θεωρώντας Καποδίστριας και Μοντσενίγος ότι ο λαός εκτός από την προέλευση και την θρησκεία ήταν ανίκανος να καταλάβει έννοιες όπως Δημοκρατία, φιλελευθερισμός κ.λ.π. έδωσαν την προσπάθειά τους στη μόρφωση. Το πρώτο (έστω και μερικώς) αυτόνομο κρατίδιο σε ελληνικά εδάφη, με τους αντιπροσώπους του έβαλε τις ρίζες για την απελευθέρωση από την αμορφωσιά. 

Ο Γεώργιος Μοντσενίγος έμεινε στα νησιά, τα οποία και ουσιαστικά κυβερνούσε, παρά  την ύπαρξη κυβερνήσεως, ως το 1807. Παντρεύτηκε στην Κέρκυρα τις 7 Ιανουαρίου 1807 με μεγάλη επισημότητα την κόρη του ιατρού και Γραμματέα της Ιονίου Βουλής Ιωάννη Αρμένη, Ελένη η οποία άφησε μετά τον θάνατό της όλη της την περιουσία για την μόρφωση των παιδιών της Κέρκυρας καθότι όπως είδαμε σκοπός ήταν η καλλιέργεια του λαού

Μετά την αναχώρησή του από την Κέρκυρα ο Μοτσενίγος επανήλθε στη ρωσική πρεσβεία της Φλωρεντίας, απ’ όπου συχνά ταξείδευε στη Ρωσία. Ο Καποδίστριας γράφει:

Η ανατροπή λοιπόν, η καταπνίξασα την Ιόνιον Πολιτείαν εις τα σπάργανα αυτής, όχι μόνον δεν απεθάρρυνε τους Έλληνας, αλλά και έτι πλέον συνεκέντρωσε τας ελπίδας αυτών επί της Ρωσσίας. Συμμεριζόμενος δε το αίτημα τούτο ο πατήρ μου, μετ’ αυτού δε και οι μάλλον ισχύοντες εν ταις Νήσοις και εν Ελλάδι άνδρες, εθεώρησαν την γενομένην μοι τω 1808 πρόσκλησιν του να απέλθω εις Ρωσσίαν ως τον άριστον οιωνόν διά το μέλλον της εγκαταληφθείσης πατρίδος των.Απ’ εμού εξηρτάτο ν’ ακολουθήσω τον Ρωσσικόν στρατόν, καθ’ ον χρόνον ούτος εγκατέλειπε τας Νήσους, αφού οι αρχηγοί αυτού προέτρεπόν με προς τούτο…..  έζησα ησύχως εν Κερκύρα περί εν έτος μέχρι της στιγμής, καθ’ ην ο κόμις Ρουμιάντσεφ9, Καγκελλάριος της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας, μοι ανήγγειλε δι’ εγγράφου του10, ότι η Α. Μ. ο Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος με ωνόμασεν ιππότην του παρασήμου της Αγίας Άννης β΄ τάξεως, και ότι η Αυτού Μεγαλειότης διέταξε να μοι αποσταλούν τα οδοιπορικά έξοδα, όπως αναχωρήσω εις Ρωσσίαν και διορισθώ εις το Υπουργείον των Εξωτερικών.(10) 

Είναι εμφανέστατη η επίδραση του Γεωργίου Μοντσενίγου στο να σταλεί η πρόσκληση του Καποδίστρια από τη Ρωσία…., καθ’ ον χρόνον ούτος εγκατέλειπε τας Νήσους, αφού οι αρχηγοί αυτού προέτρεπόν με προς τούτο…..

 Το 1825 ο Μοντσενίγος εκλέγεται τακτικό μέλος της Ελληνικής Κοινότητας της Βενετίας και συμμετέχει ενεργά στις υποθέσεις και τα προβλήματα της παροικίας. Το 1837 εκλέγεται παμψηφεί πρόεδρος της Κοινότητας, αλλά δεν δέχεται την εκλογή του με τη δικαιολογία ότι δεν έμενε μόνιμα στη Βενετία. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να γίνει χορηγός της Κοινότητας και της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, με τη διαθήκη του δε να αφήσει στην εκκλησία και στη Φλαγγίνειο Σχολή 40.000 ιταλικές λίρες. Πέθανε στη Βενετία στις 7 Μαΐου 1839 στο παλάτσιο Φίννι και ενταφιάστηκε μέσα στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου.

-------------------------------------------------------------

• Ε. Λούντζης, Della Repubblica Settinsulare, Βολωνία 1863,
• Ο.π.
• Ο.π.
• Ιστορία των Ιονίων Νήσων. Γερασίμου Μαυρογιάννη Β!τόμος σελ 21
• Γεώργιος Κραμπελιάς. Ι! Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο
• Ε. Λούντζης, Della Repubblica Settinsulare, Βολωνία 1863
• Παύλου Λάμπρου Μετάλλια, Νομίσματα και ντοκουμέντα της ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ(21 Μαρτίου 1800 έως τις 8 Ιουλίου 1807)
• Ανδρέου Υδρωμένου. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ σελ.107
• Αρχείο Καποδίστρια Α! τόμος
• Αρχείο Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Α΄ Προς την Α. Μ. τον Αυτοκράτορα ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ MOΥ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΑΠΟ TOΥ 1798 ΜΕΧΡΙ TOΥ 1822 σελ.3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ισαβέλλα Αλμπρίτζι Θεοτόκη

Το νησί της Κέρκυρας ήταν μέρος της Δημοκρατίας της Βενετίας. Για την ένδοξη αυτή θαλάσσια δύναμη τα μέρη που αυτή κατείχε στο Ιόνιο και το Αιγαίο δεν ήταν αποικίες, αλλά επαρχίες.

Η Ισαβέλλα γεννήθηκε στην Κέρκυρα τις 16 Ιουνίου 1760[1].Πατέρας της ήταν ο Κόμης Αντώνιος Θεοτόκης και μητέρα της, η κοντέσα Νικολέττα Βέγια.

 

 

Ήταν από μια οικογένεια Κερκυραίων ευγενών, με αξιόλογα πλούτη. Θείος της από την πλευρά  του πατέρα της, ήταν ο Κόμης Σπυρίδων Θεοτόκης, Διοικητής του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ(2), πρίγκιπας και πρόεδρος της Επτανησιακής Δημοκρατίας.

Επειδή δε από τη φύση της ήταν προικισμένη όχι μόνο με τα προτερήματα της λαμπρής καταγωγής και φυσικής ομορφιάς, αλλά και με πολλά ηθικά και πνευματικά προτερήματα καθότι από μικρή ηλικία έδειχνε μεγάλο ζήλο για τα γράμματα, οι γονείς της παρείχαν όλα τα εις την Κέρκυρα εφικτά μέσα για μόρφωση, την οποία έλαβε με διδασκάλους τους καθολικούς  αβάδες.(3)

)Στα δεκατέσσερα της χρόνια ερωτεύτηκε τον 26χρονο ευπατρίδη Ντομένικο Πιτζαμάνο, αξιωματικό του ναυτικού, ευγενή και άσωτο. Ο ναύαρχος αυτός ήταν  ο πρώτος νεανικός έρωτας της όμορφης Ισαβέλλας.

Σίγουρα η «καρδιά» της ήξερε να επιλέγει, για τον εαυτό της,  έτσι ώστε να μη ανταποκρίνεται στις καταστάσεις που δημιουργούσε η οικογένεια και η Κερκυροβενετική κοινωνία.

Tο 1776 σε ηλικία δέκα έξι ετών αναγκάστηκε από τη μητέρα της να παντρευτεί τον ευπατρίδη μεγαλέμπορο Βενετσιάνο Carlo Antonio Marin sopracomito σε γαλέρα της Ενετικής Δημοκρατίας .Ο Carlo Antonio Marin   ήταν λόγιος και διαπρεπής  στη συγγραφή. Για τις γυναίκες της ελίτ σήμαινε σύναψη γάμου σε πολύ νεαρή ηλικία προκειμένου η οικογένεια να εξασφαλίσει τις απαραίτητες συμμαχίες με άλλες ισχυρές οικογένειες της πόλης και να διασφαλίσει την προστασία της τιμής της νεαρής θυγατέρας. Ο Marin έγινε γνωστός από δύο έργα του «παρ’ Ένετοΐς εμπορίας» και το «παρά Φοίνιξι εμπορίας». Υπήρξε μέλος του Ateneo Veneziano στη Βενετία και του Ελεγκτικού Ιταλικού Γυμνασίου των Λογίων, λαμβάνοντας διάφορα υψηλά αξιώματα. Διορίστηκε Γενικός Διευθυντής των στη Βενετία Αρχείων και ακολούθως μέλος του Συμβουλίου των Τεσσαράκοντα.

Ο γάμος έγινε από τον καθολικό Αρχιεπίσκοπο Canassoni.Ο αδελφός της Ιωάννης κι άλλοι παρόντες θυμούνται το κλάμα της νεαρής Λίζας κατά την διάρκεια της τελετής.

Ο πατέρας της ήθελε να αφήσει το κορίτσι να μεγαλώσει φυσιολογικά περνώντας την εφηβική της ηλικία όμως, χωρίς να το γνωρίζει ούτε κι ο ίδιος, η Βενετία ήταν η πόλη που θα την δέχονταν και θα την αναδείκνυε .

Η  μητέρα της Νικολέτα, που είχε Βενετσιάνικη καταγωγή,  ποθούσε και επέβαλε η κόρη της να πάρει άμεσα έναν στρατιωτικό Βενετό, χωρίς την δική της συγκατάθεση. 

Στην γαλέρα που ταξίδευε με τον σύζυγό της για τη Βενετία,  γνώρισε τον νεαρό Sebastiano Salimbeni, o οποίος ήταν ενθουσιώδης  με τον Ρωμαίο ιστορικό Τάκιτο  για τον οποίο μιλούσε νύκτα και μέρα και  έτσι της δόθηκε η ευκαιρία συνομιλώντας μαζί του να μάθει νέα πράγματα.

Όταν το 1776 η δεκαεξάχρονη  κερκυραία Ισαβέλλα βρέθηκε σε ένα μεγάλο θέατρο στη Βενετία, νόμιζε πως ζούσε ένα όνειρο.Oι σκηνογραφίες, με την ατμόσφαιρα του εσωτερικού και των παρευρισκομένων, ήταν αυτές που ταίριαζαν απόλυτα με τις ζωγραφικές που είχαν φτιάξει οι Pietro et Alessandro Longhi και ο Francesco Guardi. Οι ηθοποιοί ήταν ιππότες με περούκα και οι γυναίκες με κρινολίνα και μια απέραντη σκηνή, με σαλόνια το θέατρο κουλτούρας-ακαδημαϊκά, θεωρεία μασόνων και  θεατές τα πιο φημισμένα πρόσωπα των Ευρωπαϊκών τεχνών

Τις 3 Ιανουαρίου 1777 απόκτησε ένα παιδί που ονομάστηκε Gianibatista και τα πρώτα χρόνια ασχολήθηκε με το μεγάλωμα του. Ο Marin  πήρε διάφορες προαγωγές στο στρατό και η γυναίκα του ήταν υποχρεωμένη να τον ακολουθεί.

H Βενετία την εποχή αυτήν ήταν λαμπερή . Ενθουσιώδης ο τόπος με τον διαφωτισμό, τον νεοκλασικισμό, έκθαμβος από την Γαλλική επανάσταση και τα πρώτα χρόνια o Ναπολέων γελούσε με τον G.Baffo   και το G.Casanova. Ήταν η πόλη των κυριών, των λιμοκοντόρων και των ευγενών, των σαλονιών και του μασονισμού.

  H Κερκυραία, λόγω της ζωηρότητας, τις χάρες και το ιδιόρρυθμο ήθος της, διψασμένη για αγάπη, ζωή και γνώση, σε λίγο χρονικό διάστημα έγινε μία από τις διάσημες πρωταγωνίστριες του μοναδικού περιβάλλοντος της πόλης. Η νεαρή Ελισάβετ ξεκίνησε παρακολουθώντας τα φιλολογικά «σαλόνια», μελετούσε, ενημερώνονταν από τις εκδόσεις και τα περιοδικά, ανανέωνε φιλίες, γνώριζε «ανθρώπους που μετρούσαν» και καλλιτέχνες. Και η «Lisa la bella” θα γίνει για όλους Ισαβέλλα.   Άλλες φράσεις γι’ αυτήν που δόθηκαν από θαυμαστές της ήταν: « La bella,la saggia,la divina, la donna ugualmente favorite dale Muse e dale Gracie»,»”Termina” “Bettina”.  Ο Ugo Foscolo στο ποίημα του Ortis “Laura”κ.α.

Γνωρίζοντας την αρτίστα περιγράφει: «Πόσες και πολύ μαύρες βλεφαρίδες. Βαθειά και αφρώδη μάτια, πρόσωπο και  σώμα μιας απερίγραπτης ευθύτητας. Ένα εκθαμβωτικό χαμόγελο, στολισμένο με δύο λακκάκια στα μάγουλα, σε ροζ χρώματα».

Ένας στενός φίλος του Marin  ο Lauro Quirini,  είχε θείο του τον Angelo Quirini.

Angelo Quirini

Κάτοψη της βίλας  Altichiero του Angelo Quirini

Πρόσωπο που με την ισχύ του, την νοημοσύνη, την πολύ μεγάλη μόρφωση του  για την εποχή του και τις εκδηλώσεις του, ήταν ένα από τα μεγάλα ονόματα στη Βενετία. Είχε μάλιστα φυλακιστεί και για τις απόψεις του. Επιστρέφοντας από ένα ταξίδι που έκανε ο Quirini για να επισκεφτεί τον Βολταίρο γνώρισε την Ισαβέλλα. Μετά από αυτή τη συνάντηση και με τις λογοτεχνικές της φιλοδοξίες, το ταλέντο ως λαμπρή συνομιλητής είχε πλέον  πρόσβαση στο αποκλειστικό, ιδιαίτερα πολιτιστικό, σαλόνι του γερουσιαστή Angelo Quirini στη βίλα του στο Altichiero, κοντά στην Πάντοβα, στο San Moise. Το σαλόνι αυτό έγινε γνωστό παράδειγμα στην Ευρώπη σαν ένα σημείο συνάντησης για τους διανοούμενους.4

 

Μέσα σε αυτές τις γνωριμίες ήταν και δύο από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές προσωπικότητες. Του Ippolito Pindemonte(7) και του Melchior Cesarotti.(8) Χρησιμοποίησε σιγά-σιγά τις γνώσεις της για την τέχνη, που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε μάθει, για να βοηθήσει και τους αδύναμους ανθρώπους που βρίσκονταν πολύ κοντά της με ένα τρόπο λογικής συζήτησης. Eκτός  την ομορφιά  και τη νεότητά της, είχε την ικανότητα να απομακρύνει από δίπλα της τους αδαείς με την δική τους θέληση.  H μεγάλη Γαλλίδα πορτρετίστα ζωγράφος Le Brun (9) πασίγνωστη σε όλη την Ευρώπη, στη Βενετία ανέφερε όταν έκανε το πορτρέτο της Ισαβέλλας «…συνάντησε σε ένα και το αυτό πρόσωπο την Ελληνική φινέτσα, το Ιταλικό πάθος, την Γαλλική ευγένεια και αισθάνθηκε την έλξη να αγαπήσει αυτή τη γλυκιά ύπαρξη. Θα μπορούσε με τις ώρες να την ζωγραφίζει και να επικεντρωθεί στα μοναδικά της μάτια μα ήταν αυτό το ποίημα που έβγαινε από μέσα της, που θα έπρεπε να πάρει την απόφαση για να το αποδώσει»

Εκτός του πορτρέτου της Le Brun υπάρχουν και δύο άλλα έργα στην Βενετία ένα έργο της προσωπογράφου Maria Cosway(5)  και του Αβά Bini. Επίσης υπάρχει και μαρμάρινη προτομή έργο του διάσημου γλύπτη Comolli η οποία έγινε κατ’ εντολή του φίλου της οικογένειας Albrizzi,Treves de Bonfil πλουσιότατου εβραίου εμπόρου και η οποία σώζεται στους κληρονόμους του.(11)

Στην γλυπτική θαύμαζε τα ελληνικά καλλιτεχνήματα και σ’ ένα ταξίδι της στο Λονδίνο, της δόθηκε η δυνατότητα  να θαυμάσει τα έργα του Παρθενώνα που  εκείνα τα χρόνια μετέφερε ο λόρδος Έλγιν από την Αθήνα. H Ελληνική  καταγωγή της είχε επίδραση επάνω της και την οδήγησε σε όλα της τα έργα. Αυτή θεωρείτο ο πιο μεγάλος εκφραστής του Ευρωπαϊκού Νεοκλασικισμού. Θαύμαζε μετά το 1770,  τα αγάλματα που προήλθαν από την νέα τάση στη Βενετία ,  όπως:  «Ορφέας και Ευρυδίκη», «Απόλλων», «Ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος» στη Ρώμη και μετά το 1780, τα μνημεία των παπών Clemente XIII και XIV, της Maria C. D’ Austria, του V.Alfieri , της Μ.C. Stuard και στη συνέχεια τις συνθέσεις «Έρωτας και ψυχή» και «Ήβη». Κατά τη διάρκεια της περιόδου του Ναπολέοντα θυμόταν τα αγάλματα του «Paolina Borghese Bonaparte» «Νικήτρια Αφροδίτη», «Ο αυτοκράτορας Ναπολέων». Ενδιαφέρον είχαν και τα τελευταία έργα «Οι τρεις χάριτες» και « Ο κοιμώμενος Ενδυμίων».

Μετά το πορτρέτο μια σειρά από ποιήματα γράφτηκαν γι’ αυτήν κι εκδόθηκαν από τον διευθυντή του μουσείου του Λούβρου Denon,  σε ένα βιβλίο με την ονομασία  «L’originale e il ritratto”( Το πραγματικό και το πορτρέτο) Εκεί οι ποιητές Denon,Bertola, Ippolito Pindemonte,Franjoja, Caserotti,Pagani-Cesa,Zaramellino, Sibilato, Lamberti, Giovanni Pindemonte και Don Gasparo Mollo ύμνησαν την Κερκυραϊκή γυναικεία παρουσία στα σαλόνια τους.

Όλο και απομακρύνονταν από τον σύζυγό της. Το 1786 του γράφει «…Η καρδιά σου  πλήττεται από μνηστήρες σε ένα απόκρημνο γκρεμό, διαρκώς πρέπει να αγνοηθούν τα κύματα που έρχονται και να διακοπεί η ενέργεια αυτή, χωρίς λόγο… είναι αλήθεια, εγώ δεν κατακτήθηκα από εσένα λόγω έρωτα, εντούτοις εγώ κέρδισα εμένα, τον χαρακτήρα μου, για να προσφέρω σε σένα όλη μου την προσοχή, πιστεύω να γίνεις άξιος, να γίνεις έντιμος σαν ένας καλός σύζυγος και φίλος».

 Την 1^η Ιουνίου 1793 ο Ευγενής Marin  διορίστηκε Provveditore στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη, για εικοσιτέσσερις μήνες θέλοντας να πάρει μαζί του και την γυναίκα του. Η Ισαβέλλα όμως αγαπούσε τη ζωή της στη Βενετία και δεν ήθελε να απομονωθεί σε ένα νησί. Διαφορές κι έντονες διαμάχες υπήρχαν μεταξύ του ζευγαριού. Προσπάθεια έγινε για μια ενδιάμεση λύση, η οποία ήταν ο γιος τους Giambattista  να παρακολουθήσει το Σεμινάριο του Treviso και η Ισαβέλλα να μείνει μαζί του. Ο καιρός πέρασε και ο Marin έφυγε τελικά μόνος. Οι επαφές μεταξύ του ζευγαριού γίνονταν πιο αραιές . Τελικά η Ισαβέλλα πήρε μια απόφαση. Παρουσιάστηκε στο εκκλησιαστικό δικαστήριο της Κέρκυρας, ζητώντας από τον επίσκοπο να βρει ένα τρόπο προκειμένου να χωρίσει. Η απάντηση του επισκόπου   στις 7 Ιανουαρίου του 1795 ήταν πως  δεν υπήρχε λόγος  να δικαιολογήσει το διαζύγιο. Η Ισαβέλλα δεν πτοήθηκε από αυτό και χρησιμοποιώντας την δικαιοδοσία ενός φίλου, του Pietro Pesaro, πρεσβευτή της Βενετίας στη Ρώμη  ο οποίος απευθύνθηκε στον πάπα  Pio VI με μία συνοπτική απόφαση ο επίσκοπος του Belluno απορρίπτει  την απόφαση του επισκόπου Κερκύρας αποδεχόμενος την αίτηση της Ισαβέλλας με το εξής σκεπτικό : Σύμφωνα με τις αρχές του, είναι άκυρη η ατελής ιεροτελεστία γιατί πρέπει να είναι ελεύθερη και απαραίτητη η κανονική συναίνεση της  ευγενούς  γυναίκας Isabella και για άλλες αιτίες που καλύτερα και πιο διάχυτα εκφράζεται η ίδια της η κρίση.

Η απόφαση αυτή πρέπει να στηρίχθηκε στο ότι η μητέρα της  επέβαλλε τον σύζυγο Marin και έτσι επέφερε βία στην καρδιά της κοπέλας.

Την απόφαση αυτή δεν την δέχτηκε ο Marin και ορίστηκε δεύτερο δικαστήριο στη Πάντοβα όπου αποστολικός δικαστής ορίστηκε ο Monsignor Arnaldo Speroni degli Alvarotti, Επίσκοπος της Αδριατικής και o οποίος επιβεβαίωσε τη θέση του επισκόπου του Belluno και έτσι δόθηκε το διαζύγιο.

Βέβαια εδώ προκύπτουν δύο θέματα. Η ταχύτητα που πάρθηκε η απόφαση του ιερατικού δικαστηρίου αλλά και ο χωρισμός για ένα ζευγάρι που έζησε 19 χρόνια μαζί και επί πλέον υπήρχε ένα μεγαλωμένο αγόρι.

Η Ισαβέλλα  χωρισμένη πλέον στην Βενετία ξαναβλέπει τους φίλους της, αλλά για μεγαλύτερη σταθερότητα και για να ξαναμπεί με ασφάλεια στην κοινωνία καλεί κοντά της  τον πατέρα της  ο οποίος δεν είχε καμία αντίθεση για το διαζύγιο, γνωρίζοντας καλά ότι με τη σιωπή του οδήγησε το παιδί του να θυσιαστεί.

Η Ισαβέλλα πέρασε από διάφορα φλερτ μα όλα χωρίς συνέχεια. Γνωστός του Marin ήταν ο Giuseppe Albrizzi, τον οποίο είχε συστήσει στην γυναίκα του. Αυτός ήταν ένας ικανότατος και αγαπητός άνθρωπος. Όλοι τον σέβονταν και τον εκτιμούσαν. Τον επόμενο χρόνο τις 28 Μαρτίου του 1796 παντρεύτηκε  τον Κόντε  Giuseppe Albrizzi, άνθρωπο πολύ πλούσιο, o οποίος προέρχονταν από μια πολύ παλιά οικογένεια και είχε στην κατοχή του ένα περίφημο παλάτι στο S. Aponal στη Βενετία.

Ο γάμος τελέστηκε με μυστικότητα στη Βενετία καθότι τα αδέλφια του ήθελαν να μείνει άγαμος  για να μη μοιραστεί η περιουσία .Κανείς δεν γνώριζε για το γάμο αυτό. Ο Albrizzi λόγω της θέσεως του, (ήταν δικηγόρος κι  εκφραστής της Μασονίας αλλά και γραμματέας μιας ξακουστής Στοάς,) πέτυχε να εισέλθει στο Συμβούλιο των Δέκα και να γίνει ανακριτής του κράτους. Πολλοί από τους φίλους της ήταν μασόνοι και η ίδια εάν όχι προσκολλημένη, ήταν πολύ κοντά.  Ο φίλος της Ippolito Pindemonte, στα γράμματά του την αποκαλούσε Ternira που στη μασονική διάλεκτο σήμαινε «Ο Φωτισμένος, ο Σοφός, ο Κρυφός». Από το σαλόνι της ο Ippolito άρχισε να εκφράζει τις ιδέες του για το νεοκλασικισμό.

Ippolito Pindemonte 

Μετά το γάμο με τον ζάπλουτο Albrizzi, έκανε ταξίδια, γνώρισε ανθρώπους και συνομίλησε με πολύ ενδιαφέρουσες προσωπικότητες.

Τον Απρίλιο του 1796 έκανε ένα ταξίδι στην Ιταλία, με τον πατέρα της και το δάσκαλο Sebastiano Salimbeni. Επισκέφτηκε τη Πάντοβα, την Φεράρα, την Μπολόνια, την Τοσκάνη και κατέληξε στη Φλωρεντία. Μαγεμένη από το τοπία και τα έργα τέχνης της Φλωρεντίας, έγινε δεκτή και στην αυλή του Δούκα. Στη Ρώμη και τη Φλωρεντία επισκέφθηκε τους  λογοτέχνες του τέλους του προηγούμενου αιώνα. Έγινε  φίλη με τον πρόξενο της Βενετίας ιππότη Pesaro, και τους κριτικούς της τέχνης Ennio Quirino Visconti και  Francesconi. Στη Φλωρεντία γνωρίστηκε με τον Vittorio Amedeo Alfieri(12)  το οποίον της τον σύστησε ο Cesarotti.

Στα ταξίδια της αυτά σε όλη την Ιταλική χερσόνησο δημιούργησε  επαφές με τους πλέον επίσημους και διακεκριμένους, όχι μόνο στην παιδεία αλλά και αξιωματούχους  πράγμα που την βοήθησε να επεκτείνει τις γνώσεις της αλλά και τη φήμη της.(13)

Μπορεί να θεωρηθεί η «Έπιστολιμαία διατριβή» προς ύπεράσπισιν της έναντι  του Alfieri, για το Mirra σαν το πρώτο φιλολογικό της έργο.

  Η συναναστροφή  της με ανθρώπους του θεάτρου και οι κρίσιμες συζητήσεις, αποκαλύπτουν την ορθότητα για την λογοτεχνική απόφασή της να γράψει τα «Πορτρέτα».

Η διακριτική κομψότητα των σελίδων που περιγράφουν το ταξίδι της, δείχνει ότι προορίζονταν να διαβάσει πολύ, ώστε να βρει το κατάλληλο έδαφος  να  αναπτύξει  το σκοπό αυτό. (14)

Στις 12 Ιουνίου του 1796 βρίσκεται στη Πάντοβα κι αμέσως μετά φεύγει για την Βενετία. Το καλοκαίρι μένει στη βίλλα Albrizzi στο Terraglio ( περίπου 50 χιλ. από τη Βενετία.)

Εκεί χτίζει ένα θεατράκι για περίπου εκατό άτομα  το οποίο χρησιμοποιεί και η ίδια ως ηθοποιός αλλά και τραγουδίστρια.

Εν τω μεταξύ, την κατάληψη μέρους της Ιταλίας από τον Ναπολέοντα και την αρπαγή έργων τέχνης για τον πλουτισμό του Μουσείου του Λούβρου την ανέφερε με επιθετικότητα στον Denon, (διευθυντή του Λούβρου) λαμβάνοντας από εκείνον την απάντηση: «Θα ήταν δυσάρεστο η ταραχή που πρόκειται να επέλθει στην Ιταλία να κάνει το ταξίδι σας λιγότερο ευχάριστο.»

Νοιώθουμε την υποχρέωση  να αναφέρουμε μερικά ονόματα ανθρώπων που γνώρισε την εποχή εκείνη, για να δείξουμε τον κύκλο των φίλων της. Ugo Foscolo, Antonio Canova,Vincenzo Monti, Ippolito Pindemonte, Madame de Staël, Johann Wolfgang von Goethe, George Gordon Byron, Walter Scott, Sir William Hamilton,  Conte di Kolovrath, τον υποκόμη του Chateaubriand, τον στρατηγό Marmont, τον πρίγκιπα Hahenzollern,τον Δούκα της Lucca, τον βασιλιά της Baviera κ.α.  Τις ιδιαίτερες σχέσεις της με μερικά από αυτά τα πρόσωπα θα αναλύσουμε εκτενέστερα στην συνέχεια.

Ο επόμενος χρόνος πέρασε με επισκέψεις συγγενών και το ζευγάρι αναχώρησε για το παλάτι των Albrizzi στη Βενετία. 

Τις 26 Αυγούστου 1799 απέκτησε και δεύτερο γιο, που γεννήθηκε στο παλάτι των Albrizzi ,με το όνομα Giovanni Battista Giuseppe. Το επόμενο χρονικό διάστημα ασχολήθηκε με την  το μεγάλωμα και την καλλιέργεια του γιου της.

Υπάρχει κι εδώ μια πρωτοτυπία: Είναι η πρώτη γυναίκα στη Βενετία που έκανε εμβόλιο (Βατσίνα) στο παιδί της που χαϊδευτικά ονόμαζε Πίπι .

Απo το 1811 ο Κόντε  Giuseppe Albrizzi ήταν βαριά άρρωστος όπου και πέθανε λίγους μήνες μετά στην Πάντοβα το 1812.Την περίοδο αυτή   φιλοξενούμενος και για μερικά χρόνια αργότερα  στο παλάτι των Albrizzi  ήταν και ο πατέρας της Ισαβέλλας.

Κατά το χρόνο θανάτου του συζύγου της έγραφε το έργο «Κριτική της σύγκρισης των τριών Μερόπων» το οποίο έμεινε ημιτελές λόγω των οικιακών υποχρεώσεων της και της φιλοστοργίας της προς το παιδί της.

Στο έργο της»Ritratti» ,που  κυκλοφόρησε το 1807 στην Πίζα, μετά από πολλές διορθώσεις και επεξεργασία  αρκετών χρόνων ,η Ισαβέλλα  κάνει 16 αναφορές σε περισσότερο ή λιγότερο γνωστά ονόματα της Ιταλικής λογοτεχνίας. Το έργο αυτό ήταν μια φωλιά από σφήκες. Οι λέξεις των φίλων και λίγες δημοσιεύσεις  ήταν άγριες. O ηγούμενος της Βρέμης υποστήριζε (όπως ανέφερε ο Φώσκολος στον Silvio Pellico, το 1818)  η Θεοτόκη «Είχε την απρέπεια για να περιγράψει την αγέλη των ζώων της». Επίσης ο ίδιος της έγραψε ότι στο βιβλίο δεν είχε καταφέρει να συντάξει τη προσωπική  σχέση τους ως εραστές και φίλοι.  Ο Tommaseo προσδιορίζει την Θεοτόκη «συγγραφέα των γραπτών των φίλων της» και στη συνέχεια «Βιβλιογραφία για να καταμετρηθούν οι λόγιοι».

Μια κοινωνία ανδρική και φαλλοκρατική, όπως η Βενετσιάνικη, δεν συγχωρούσε στη Θεοτόκη το γεγονός ότι κέρδισε σεβασμό, τιμή και τίτλους ευγενείας, με την προσωπική της αξία κι όχι επειδή ήταν γυναίκα του Albrizzi. Εκείνη ήταν πού θέλησε και πήρε το πρώτο της διαζύγιο,  μετέτρεψε το σαλόνι της σε κέντρο κουλτούρας στη Βενετία και την Ευρώπη, στο οποίο οι πλέον ονομαστοί καλλιτέχνες του κόσμου έκαναν τα πάντα για να παραστούν

 

Στο βιβλίο μεταξύ άλλων πορτρέτων είναι και του Vittorio Alfieri, Vincenzo Monti, Antonio Canova, Ippolito Pindemonte, Ugo Foscolo που τους αναλύει μέσα από ιδιοσυγκρασίες ψυχολογικές, φυσιογνωμικές, πνευματικές, χαρακτηριστικές, καλλιτεχνικές και εμπλουτισμένες με τόσα άλλα στοιχεία. Από αυτούς κάποιοι ήταν και εραστές της. Το βιβλίο αυτό είχε άμεσα μεγάλη αναπάντεχη επιτυχία και έγιναν αρκετές επανεκδώσεις προσθέτοντας κάθε φορά και νέα πορτρέτα. Το έργο της αυτό είχε αφιερωθεί στον δεύτερο της γιο τον Giuseppino Albrizzi.

Όμως στο κεφάλαιο ΙΙΙ (δηλ. πορτρέτο Νο 3) κατηγορεί ευθέως τον τρόπο ζωής της Βενετίας και εξυψώνει την πατρίδα της δηλ. την Ελλάδα. Για τον λόγο αυτό  παρουσιάζει την πιο κάτω εικόνα:

Σε αυτήν  υπάρχει στην κορυφή ένα αρχαιοελληνικό ιερό κι ένας σύγχρονος της, στο κάτω μέρος προσπαθεί να σκαρφαλώσει προς αυτό και γράφει:

Παρακολουθήστε το από το κεφάλι μέχρι τα πόδια: γνωρίζετε ήδη. Η φύση δεν είναι ανόμοια από το αδέξιο σώμα που θα σχηματίσει  το πνεύμα, με το οποίο, για να στέψει την ατυχία κάποιων άλλων, του έδωσε επίσης την ζωηρή ικανότητα-λαχτάρα ώστε να λάμψει. Για να λάμψει από τη θάλασσα ένα σάπιο  σώμα που βρωμάει, δεν είναι διαφορετικό από μια αηδιαστική «λάμψη» . Η προσπάθεια, η οποία κοστίζει στους εξαθλιωμένους τα νεύρα τους, είναι για το πνεύμα μια φράση, ένα σύνθημα ακατάληπτο, που λέγεται ανούσιο, και δεν μπορεί να συγκριθεί με ό, τι κοστίζει το χειροκρότημα και το χαμόγελο. Θα πρέπει να παραχωρήσετε μη επαναλαμβάνοντας τα ίδια πράγματα: όμως, δεν απευθύνομαι σε άρρωστες επαναλήψεις? ενώ τίποτα ποτέ δεν διαφυλάττει στο τι λέει η μνήμη σου, και τα νέα σας ζευγαρώματα και πάντα αυτά οι παλαιές κοινοτοπίες, ούτε μπορεί, αν δεν θέλετε, να απεικονιστούν  επιβαρύνοντας και μόνο, έτσι την μνήμη. Μερικά καλά έκανες δείπνα, μερικές επιδείξεις δύναμης και θεωρήθηκε εξυπνάδα (ίσως για εσωτερικό εφησυχασμό και ταπεινώνεσαι αποδεικνύοντας ότι έχεις ο ίδιος επιδείνωση μνήμης. Μερικά καλά φαγητά, ορισμένες συμφωνίες που είχες το ταλέντο να κάνεις (ίσως και αυτό για τον εσωτερικό εφησυχασμό- εξύψωση με τη βοήθεια της δύναμης, και την κατάσταση του πλούτου), εδώ είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους αυξάνεται αυτή την ώρα ο πυγμαίος! και έτσι, αχ πατρίδα μου! έτσι οι άλλοι με πολύ θυμό σε σέβονται.

Πολλοί πίστεψαν ότι το  σκίτσο ήταν του Denon αλλά πρέπει να ήταν από αυτήν την ίδια. Από όλους ήταν αποδεκτές οι κριτικές της για τον Λόρδο Βύρωνα. Η Θεοτόκη κατά τον Giacomo Leopardi…… « Για τον πραγματικό έλεγχο των Ιταλών λόγιων η γυναίκα που εγώ επιλέγω είναι η Θεοτόκη Αλμπρίτζι.»

Λίγους μήνες μετά το 1809 η Ισαβέλλα εκδίδει το βιβλίο της « Opère di scultura e di plastica di Antonio Canova » σε τέσσερις τόμους για το οποίο ο  Foscolo και πάλι της γράφει ότι μιλάει για τα έργα του Canova χωρίς να τα έχει δει. Ο φίλος και πάντα ερωτευμένος Denon της γράφει από το Παρίσι «….έλαβα το βιβλίο σου, έμεινα γοητευμένος από το λαμπρό σου στιλ, από το χρώμα στην διαφορετικότητα των τόνων».

Και αυτό το βιβλίο είχε επιτυχία καταξιώνοντας την Ισαβέλλα στην ιστορία της Ιταλικής φιλολογίας. Έγραψε για τα έργα του μεγάλου γλύπτη διότι αυτός ήταν ο ιδεαλισμός της θεωρώντας ότι επετεύχθη η πραγματικότητα. Τα έργα του  Canova φτιάχνονταν σύμφωνα με τους αρχαίους κανόνες και τα πρόσωπά του ήταν της μυθολογίας της γενέτειράς της Πατρίδας. Έγραψε γι αυτά κάθ΄ αυτά τα έργα χωρίς να αναφερθεί στον καλλιτέχνη κι αυτό γιατί στα γλυπτά του βρίσκονταν αυτή η ίδια, ο ιδεολογικός της κόσμος, η προγονική ψυχή της ράτσας της. Σε αυτό το βιβλίο τα γραπτά της και οι πρωταγωνιστές των αγαλμάτων την κάνουν να ξαναζεί εσωτερικά την δική της Ιθάκη. 

Το σύγγραμμα αυτό επανεκδόθηκε πολλές φορές στη Βενετία,  τη Φλωρεντία και Τοσκάνη το 1809 από τους εκδότες Molini,Landi e Comp, σε διάφορα μεγέθη και σχήματα ενώ  το 1831 ανατυπώθηκε στην Πίζα σε τέσσερις τόμους πληρέστερο από όλες τις προηγούμενες εκδόσεις. Η αξία αυτού του πονήματος φαίνεται  από τις πολλές μεταφράσεις  που έγιναν σε άλλες γλώσσες, αλλά και τις πολλές ανατυπώσεις του. O Ippolito Pindemonte σε δύο επιστολές του προς τον Μάριο Πιέρη το εκθειάζει κι αναφέρει τη μεγάλη επιτυχία του έργου αυτού.

Ο Canova για να την ευχαριστήσει για την έκδοση, της έκανε δώρο το έργο του «η κεφαλή της Έλενας» Ο Λαυρέντιος Βροκίνης ισχυρίζεται ότι έλαβε πρότυπο το κεφάλι της ίδιας, στηριζόμενος στην ελληνική κατατομή της.

Και μερικά γύψινα από τη συλλογή «Ο κύκλος του Σωκράτη»

Η Ισαβέλλα ασχολείται ιδιαίτερα με το «Σαλόνι» της ,με την αλληλογραφία της, με φίλους και ξένους και τη συγγραφή ενός νέου βιβλίου «Vita di Vittoria Colonna(17)”» Το βιβλίο εκδόθηκε το 1815.

Vittoria Colonna

Ας δούμε λοιπόν γιατί η Ισαβέλλα αποφάσισε να γράψει αυτό το βιβλίο.

H Vittoria Colonna(1490-1547) ήταν γυναίκα του Μαρκησίου της Πεσκάρας, Ferante d’ Avalos.Έμεινε χήρα από το 1525 και από εκεί και πέρα έζησε μια ζωή λιτή και μοναχική. Από μικρή έλαβε μια εκλεπτυσμένη εκπαίδευση προσανατολισμένη στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Μετά από μια περίοδο κατά την οποία ήταν πολύ συνδεδεμένη με ναπολιτάνικα πολιτισμικά περιβάλλοντα, δαπάνησε το υπόλοιπο της ζωής της σε έργα  φιλανθρωπίας, περιπλανώμενη  σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας ενώ μετακινούνταν από το ένα μοναστήρι στο άλλο όπου πήρε εικόνα των παθιασμένων με τις θρησκευτικές διαφορές. Κινούμενη από μια ισχυρή πνευματική ένταση κι αυστηρές απαιτήσεις για μεταρρύθμιση, για κάποιο χρονικό διάστημα μοιράζονταν επίσης τις απόψεις του Juan de Valdés και Bernardino Ochino, οι οποίοι κήρυξαν την μεταρρύθμιση της Εκκλησίας. Στη συνέχεια τους εγκατέλειψε, όταν αυτοί  προσηλυτίστηκαν  στον Προτεσταντισμό. Ακριβώς στα χρόνια της χηρείας η Vittoria έγινε το σύμβολο του πνευματισμού του δέκατου έκτου αιώνα, συνοψίζοντας στην ίδια την Καθολική πίστη και την πλατωνική  φιλοσοφία. Συμμετέχει έντονα στις θρησκευτικές ανησυχίες και την ανάγκη για μεταρρύθμιση και  την ηθική αποκατάσταση της εκκλησίας. Αφιερώθηκε σε μια έντονη ζωή που χαρακτηρίζεται από συνεχή πνευματική και θρησκευτική κρίση. Η ποίηση της Vittoria Colonna είναι η τέλεια έκφραση του αιώνα στον οποίο έζησε, με βαθιά την ένωση του Χριστιανισμού και του Πλατωνισμού. Ερμήνευσε τις ανάγκες και τους προβληματισμούς των διανοουμένων της εποχής και λόγω των φιλοσοφικών αξιωμάτων, οι στίχοι της ήταν διαποτισμένοι με «εύλογο τρόπο» και όχι «πάθος», με μια πειστική δύναμη που προκάλεσε τo θαυμασμό των συγχρόνων της. Είχε μεγάλη αναγνώριση, από τον Μιχαήλ Άγγελο ο οποίος της έδωσε και τον χαρακτηρισμό: “Un uomo in una donna, anzi uno dio, per la sua bocca parla ...” (Michelangelo Buonarroti) δηλ. « Ένας άνδρας μέσα σε μια γυναίκα και ένας θεός που από το στόμα της μιλά…».

 Εκλεπτυσμένη και καλλιεργημένη   έγραψε μια συλλογή εμπνευσμένη από τα ποιήματα του Πετράρχη με τον τίτλο (Il Canzionere)  γνωρίζοντας σε βάθος τη βιογραφία του. Το έργο εκδόθηκε το 1558. Ήταν μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές προσωπικότητες της Ιταλικής Αναγέννησης και φεμινίστρια, πριν ο όρος αυτός εμφανιστεί στο λεξιλόγιο. Θεωρούμε πολύ φυσικό η Vittoria Colonna να αποτέλεσε για την Ισαβέλλα   πρότυπο και να έγραψε την βιογραφία της.

Αυτό λοιπόν ήταν ο ηθικός στόχος που καθοδήγησε την πένα της Θεοτόκη, ειδικά στο έργο της «Η ζωή της Vittoria Colonna.») Η ευχαρίστηση της ξαναδιαβάζοντας τη ζωή μιας διάσημης γυναίκας από το παρελθόν, ενισχύεται από μια διαδικασία εξανθρωπισμού, η οποία έχει πολύ θετικές επιπτώσεις για αναχρονιστικές γυναίκες. Αυτό είναι και η αρχή της αποδοκιμασίας μιας παγκόσμιας ιδέας ότι« το ήμισυ της ανθρωπότητας δηλ. οι γυναίκες για αιώνες να μην έχουν λάβει κανένα ρόλο στην μελέτη της επιστήμης και της λογοτεχνίας ». Ο χώρος της γυναίκας προορίζεται από βιολογικές διεργασίες να παραμένει αναλφάβητος ενώ  βρίσκεται στη ρίζα των ακαδημαϊκών έργων όλων των συγγραφέων. Η Luisa Bergalli [iii], αποτελεί σημείο εκκίνησης της Θεοτόκη , σημειώνοντας μια θεματική καθώς και μια χρονολογική συνέχεια. Ο διάσημος συγγραφέας Rota εκτυπώνει τα πιο ενδιαφέροντα αποσπάσματα που είναι εκείνα όπου επανεξετάζει τη σχέση της Colonna με τον Μιχαήλ Άγγελο, που λογοκρίθηκε από βιογράφους του 16ου – 17ου αι. Με βάση τα στοιχεία του Ascanio Condivi, πρώτου βιογράφου του Μιχαήλ Άγγελου και μαθητή του, η Θεοτόκη  λέει «Είμαστε υπόχρεοι στον μαθητή και φίλο του Μιχαήλ Άγγελου Condivi που μας λέει ότι λατρεύει τον Μιχαήλ Άγγελο και τη Μαρκησία της Πεσκάρα. Οδηγήθηκε ο δάσκαλός του,  στην αγάπη αυτού του θείου πνεύματος  κι επεστράφη η  αγάπη του καθώς η Μαρκησία έστειλε πολλές επιστολές προς τον ίδιο, αποκαλύπτοντας ένα καθαρό και τρυφερό πάθος.  Μπορεί αυτό να διαβαστεί  ως ένδειξη της επιθυμίας Θεοτόκη να δικαιολογήσει τις δικές τις βαθιές φιλίες , καθώς και τις διανοητικές και συναισθηματικές σχέσεις στις οποίες η ίδια  ενεπλάκη επί των ημερών της στη Βενετία

Η Ισαβέλλα Θεοτόκη Albrizzi  έζησε σε μια χρονική περίοδο η οποία διακρίνεται από  έντονα ερωτικά  πάθη. Στην πρωτεύουσα είχαν φτάσει επιδράσεις από τους πολιτισμούς του Βυζαντίου, της Ανατολής και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Από τον 18^ο αι. οι πολιτιστικές πρακτικές που συνδέονται με την περίοδο του καρναβαλιού στη Βενετία, όπως οι μεταμφιέσεις για τα μελοδράματα,  ώθησαν στην προκλητική συμπεριφορά και την άνευ προηγουμένου «ελευθερία». Αποτέλεσμα η  προσέλκυση ξένων περιηγητών.  Ταυτόχρονα,  παρουσιάζεται  πλούτος αλλά κι αδιαφορία για την αδυσώπητη παρακμή της πόλης. Πολλοί ταξιδιώτες του 18^ου αι., εξιστόρησαν τη γενική ατμόσφαιρα παρακμής που είδαν.

Μετά το πρώτο βιβλίο της με την ονομασία όπως είδαμε «Ritratti » η Ισαβέλλα έβγαλε και δεύτερο τόμο σαν συνέχεια, με πέντε νέες προσωπικότητες. Και τα δύο βιβλία είχαν την επιτυχία του πρώτου.

Στα μέσα του 1817 η Ισαβέλλα  έφυγε για το Παρίσι, μέσω Γενεύης. Εκεί έμεινε πέντε μήνες και γνώρισε την Κα Genlis (22)και τους Cuvier(23)De-Non, Hundbolt .Δεν γύρισε στη Βενετία παρά στο τέλος του ιδίου έτους. Το 1821 επισκέφθηκε και πάλι την Φλωρεντία. Εκεί σχετίστηκε  με την  contessa d’Albany(24) που είχε ένα φιλολογικό σαλόνι στο Lungano όπως και με τους Nicolini(25) και Benvenuti(26) καλοδεχούμενη από όλους.  Ένεκα δε της επιστημονικής και φιλοσοφικής οξύνοιας αυτής, αναδείχθηκε τότε  μέλος πολλών Ακαδημιών και Φιλολογικών Εταιριών, εκτός του στην Βενετία  «Αθηναίου» (Ateneo Veneziano) στο οποίο ήταν μέλος από πολύ καιρό πριν. Εκεί γνώρισε και πολλούς αξιωματούχους μεταξύ δε αυτών και την αρχιδούκισσα Ελισάβετ, πριγκίπισσα Σαβαυδίας, η οποία τίμησε την έξοχη Κερκυραία και την επισκέφτηκε πολύ αργότερα  στον κοιτώνα της, όταν ήταν στο κρεβάτι στα τελευταία της.

Μετά από λίγο καιρό συγκαταλέχθηκε μεταξύ των Κυριών της τάξεως του «Αστεροειδούς Σταυρού» (Croce Stellata)  και   κοσμήθηκε από τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας με το παράσημο του Τάγματος. Στην τελετή παρευρέθηκε και ο Λόρδος Βύρωνας.

Το 1833 εκδίδει το τελευταίο της έργο « Πορτρέτο της Giustina Renier Michiel(27)» για το δεύτερο τεύχος του περιοδικού Strenna del Valardi  όπου και προδημοσιεύτηκε.

Giustina Renier-Michiel

 

Τα «Σαλόνια και οι σαλονιέρες»

 

Ο δέκατος όγδοος αιώνας ήταν η ιστορική περίοδος κατά την οποία τόσο στη Γαλλία όσο και στην  Ιταλία, σημειώθηκε  σημαντική πρόοδο από τις  γυναίκες που είδαν την αναγέννηση και την οριστική επιβεβαίωση της ύπαρξης τους στην κοινωνία. Παρ όλη την πρόοδο, ωστόσο, η γυναίκα είχε μεγαλύτερη επιρροή στην τέχνη και τη λογοτεχνία παρά στην πολιτική. Σε πόλεις όπως το Παρίσι και η Βενετία, τα σαλόνια έγιναν πραγματικές ακαδημίες των λογίων αριστοκρατών, όπου συναντιόντουσαν συχνά και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και κάθε βράδυ  μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, άνθρωποι  επιλεγμένοι  ανάμεικτων ομάδων, με πρόθεση να συμβάλουν, με τη μορφή συζήτησης, στη μελέτη και δημιουργία τέχνης και λογοτεχνίας.

Είναι γνωστό ότι το σώμα μας έχει καταγωγή καθαρά φυσική και ότι πρέπει να βιώσουμε τη σωματική γέννηση, αλλά όταν αυτό  γίνει,  από εκεί και πέρα οφείλουμε στον εαυτό μας, την πνευματική γέννηση για να φτάσουμε στις ανώτατες σφαίρες της ανθρώπινης ύπαρξης. Η γυναίκα μέχρι και την εποχή αυτήν που εξετάζουμε, αν και υψηλού εγκεφαλικού δυναμικού όσο και του άνδρα, υποτάχτηκε κατ’ αρχήν στη διαφορά της σωματικής διάπλασης και τάχθηκε από το αρσενικό φύλο στη θέση της προστασίας κι εξυπηρέτησης αυτού , αλλά και των παιδιών, που δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν, εάν και τα δύο φύλα δεν συνευρίσκονταν.

Η μη ένταξη της γυναίκας στη διαδικασία των διοικητικών  σχέσεων και οι απόψεις για τη «γυναικεία φύση» και τον «γυναικείο προορισμό» προσδιόρισαν την κάποια μορφή χαμηλής εκπαίδευσης της. Πολλές ήταν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες δίνονταν σ’ αυτήν μια επιλεγμένη γνώση, όπως του να γνωρίζει να παίζει πιάνο και να έχει γνώση της ραπτικής κι αυτό είχε «συμβολική» λειτουργία και αποτελούσε έναν παράγοντα ενισχυτικό της προίκας της. Αντίθετα, η ανδρική εκπαίδευση είχε επαγγελματική και οικονομική λειτουργία και αποτελούσε το μέσο για την κατάκτηση του δημόσιου χώρου και τη δημιουργία ενός καλύτερου οικονομικού μέλλοντος.

Οι πιο πλούσιες οικογένειες και καθότι γενικά οι γυναίκες φέρνουν μαζί τους στον κόσμο μία συγκεκριμένη αρετή, μία δωρεά που τις καθιστά ειδήμονες στο να εμπνέουν την εμπιστοσύνη, το θάρρος, τη συναίσθηση και τη βελτίωση σε σχέσεις και πολιτισμούς, βρήκαν την δύναμη να χρησιμοποιήσουν τις αρετές αυτές και να σπάσουν τα δεσμά τους, από τις μέχρι τότε κοινωνικές καταπιέσεις.

Εάν το δει κάποιος από άποψη σεξουαλικής απελευθέρωσης η έντονη ερωτική διάθεση ανδρός - γυναικός και το σεξουαλικό αποτέλεσμα έχουν και αυτά φυσική καταγωγή. Στους άνδρες ειδικά καλύπτει και μία λανθασμένη πατριαρχική εντολή του κατακτητή, σε όλους τους τομείς των ανθρωπίνων σχέσεων .Αντίθετα εάν δεν υπήρχε η καταπίεση του ανδρικού φύλου προς το γυναικείο, δεν θα είχε δημιουργηθεί το αρχαιότερο επάγγελμα της κοινής γυναίκας.

Όμως ο έρωτας προϋποθέτει την έλξη. Η έλξη είναι κάτι το ρευστό, διότι επιδρούν σ’ αυτήν πολλοί παράγοντες όπως βιολογικοί, ψυχολογικοί, οικονομικοί, προικοθηρείς  κι άλλοι που έχουν να κάνουν με το κοινωνικό περιβάλλον. Οποιοσδήποτε απ’ αυτούς τους παράγοντες μπορεί να μεταβάλλεται και αυτό είναι συχνό φαινόμενο.

Σε προσωπικότητες όμως που βρίσκονται σε συνεχή δράση κι ανησυχία, η σταθερότητα της έλξης είναι πάρα πολύ δύσκολη. Εάν πάρουμε δε την εποχή της Ισαβέλλας που ο γάμος δύο ατόμων δεν είχε καμία σχέση με τους εαυτούς τους , δηλ. τα προσωπικά τους είναι, τότε δεν υπήρχε καν η δυνατότητα έλξης.  Οι ερωτικές σχέσεις των γυναικών, παίρνουν πλέον μια μορφή αναζήτησης της πραγματικής έλξης .

Έτσι φθάνουμε στον 18^ο – 19^ο αιώνα, με ελάχιστες προηγούμενες εξαιρέσεις, όπου γυναίκες με οικονομικές δυνατότητες, θέλουν να μορφωθούν και το πετυχαίνουν. Έχοντας δε τις αρετές που προαναφέραμε, μέσα από συγκεντρώσεις που οργανώνουν στα σπίτια τους, δεν διστάζουν να είναι και επικριτικές με  καθορισμένα επιχειρήματα και στα μεγαλύτερα ονόματα  της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Μια από αυτές τις γυναίκες ήταν η Κερκυραία Ισαβέλλα Θεοτόκη Albrizzi.

Στην Ευρώπη με το «Ζεστό Νότο,» παρά το γεγονός ότι αρχικά η μόρφωση και οι εμπειρίες περιορίζονταν , πολύ σύντομα, όπως είδαμε, το καθεστώς άλλαξε και η γυναίκα ήρθε να αναζητήσει και να  αξιοποιήσει τις ίδιες ευκαιρίες . Όλο και περισσότερο, άνδρες και γυναίκες ταξιδιώτες  μπορούσαν να βιώνουν τις χαρές (και την αντοχή) του μεγάλου ταξιδιού   το οποίο συνεπάγεται ατελείωτες εκδρομές σε πόλεις και αρχαιότητες. Οι γυναίκες είχαν συμμετοχή στα ιταλικά μικροσχολεία που, εκείνη την εποχή, ανέβασαν παράλληλα με τη μόρφωση και τη νέα κοινωνική τους κατάσταση ιδιαίτερα οι διανοούμενες γυναίκες που δεν την εύρισκαν μέχρι τότε. Όταν  οι ηγέτες της  λογοτεχνικής κοινωνίας τις μύησαν σε αυτές τις συγκεντρώσεις,  οι Ευρωπαίες γυναίκες άρχισαν  να αναδύονται σε διακεκριμένες salonnieres στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Βρετανία, συγκεντρώνοντας γύρω τους καλλιτέχνες, φιλόσοφους, στοχαστές, μουσικούς και συγγραφείς τους οποίους θεωρούσαν πως έχουν ισότητα ως πνευματικά όντα. Το σαλόνι ήθελε να αναδείξει τους θαμώνες του και όχι τον εαυτό του από μόνο του και η επιτυχία δεν εξαρτιόνταν  μόνο από τη σαλονιέρα. Ο ρόλος της σαλονιέρας ήταν να σκηνοθετήσει και να αντιπαραθέσει τον λόγο έτσι ώστε όλοι να έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τη γνώμη τους. Επομένως ήταν αυτή που έθετε το θέμα της συζήτησης και  τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσονταν . Έπρεπε να φροντίζει, με κάθε κόστος, για τη διατήρηση της αξιοπρέπειάς του χώρου της και ποτέ να μην αφήνει να εκδηλώνεται θυμός στις διχογνωμίες αλλά να ισχύουν μόνο καλοί τρόποι. Είναι επομένως σαφές ότι η σαλονιέρα της εποχής φρόντιζε να μην είναι ο χώρος της σαλόνι επιπόλαιης συνομιλίας. Η άνθηση των λογοτεχνικών κύκλων έγινε μια ευρωπαϊκή τάση, με τους άνδρες και τις γυναίκες να βρίσκονται στον ίδιο χώρο και να απολαμβάνουν μαζί κάθε συνομιλία, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία και την προώθηση μιας διαπολιτισμικής και διεθνής εικόνας της πνευματικής γυναίκας. Αυτοί οι κύκλοι των σαλονιών είχαν διαφορές  σε μια σειρά από ζητήματα , αλλά όλοι αναμφίβολα συνέβαλαν στη διάδοση  νέων ιδεών σε μια εποχή ριζικών κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών αλλαγών και την ανατροπή των παλιών.

Ο πολλαπλασιασμός των χώρων της συνεύρεσης, όπως θέατρα, σαλόνια, λέσχες  και  καζίνο,  σηματοδότησαν σαφώς την ανάδειξη ενός «Νέου Κόσμου», όπου τα μέρη που δημιουργήθηκαν για συζητήσεις και παράλληλα οι μικροσχολές, ως επί το πλείστον διοικούνταν από γυναίκες διανοούμενες. Προχώρησαν έτσι στη διαμόρφωση ενός νέου συστήματος της Ευρωπαϊκής κοινωνικότητας. Η διαδικασία αυτή ενισχύεται περαιτέρω από την κοσμοπολίτικη φύση της ίδιας της Βενετίας, όπου συχνάζουν όπως ήταν ήδη γνωστό μια μυριάδα των ευρωπαίων ταξιδιωτών των οποίων η ποικιλία και οι αριθμοί ξεπερνούν ό, τι μπορεί να φανταστεί κάποιος. Αν εξετάσουμε γενικότερα τον κοινωνικό ρόλο των γυναικών, είναι σημαντικό ότι είχαν πολύ περιορισμένη συμμετοχή στα δρώμενα. Για τη γυναίκα της κομψής κοινωνίας, ο γάμος χρησίμευσε ως μέσο απόκτησης κάποιας ελευθερίας. Σε αυτήν την τάξη, οι γάμοι γίνονταν με συνεννόηση κι όχι  δωρεά, καθώς έπρεπε να ικανοποιηθούν οι πιο εμφανείς κοινωνικές νόρμες. Η σχέση μεταξύ συζύγων ήταν συχνά επιφανειακή: παράνομοι έρωτες, νόθα παιδιά κι ένα μπέρδεμα άλλων ρόλων και δραστηριοτήτων επικρατούσαν στην τότε κοινωνία. Η σαλονιέρα ήταν σχεδόν πάντα μέσης ηλικίας, ανύπαντρη, χήρα ή κάποια που δεν ζούσε με τον σύζυγο της. Σταδιακά σχηματίστηκε μια ισοδυναμία αντίληψης μεταξύ άνδρα και γυναίκας, η οποία  αναγνωρίστηκε σοβαρά μόλις στο δεύτερο μισό του 19^ου  αι..  Ο  18^ος αι. έφερε επίσης διάφορες αλλαγές στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Γεννήθηκε η εγκυκλοπαίδεια, η μελέτη της καθαρής πολιτικής επιστήμης και στη συνέχεια η μελέτη της ψυχολογίας, της οικονομίας και της νομολογίας. Ήταν η εποχή των τολμηρών εργασιών του Ντιντερό, του Βολταίρου, του Ρουσσώ. Ήταν η εποχή των ερωτήσεων και της αναζήτησης απαντήσεων. Με αυτό το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και την καταγωγή του, η θρησκεία κατέληξε σε δεύτερη μοίρα και η γυναίκα δεν προβληματιζόταν, όσο τα προηγούμενα χρόνια, από τα θρησκευτικά δόγματα. Για το λόγο αυτό αισθάνονταν  πιο ελεύθερη να ζήσει τη ζωή στο έπακρο και να μην ενδιαφερθεί για προηγούμενα απαράδεκτα ζητήματα. Η Helen Clergue, ιστορικός λογοτεχνικών σαλονιών, χωρίζει τον δέκατο όγδοο αιώνα σε τρεις αυτόνομες περιόδους: α) η πρώτη είναι η περίοδος που επηρεάζεται άμεσα από τον δέκατο έβδομο αιώνα, β)η δεύτερη είναι ένα μεταβατικό στάδιο που χαρακτηρίζεται από έναν ελεύθερο τρόπο ζωής και κοινωνικής διαφθοράς και γ)η τρίτη, ίσως και η πιο σημαντική, είναι η περίοδος που εισάγει επαναστατικές ιδέες. Για πρώτη φορά οι διανοούμενοι πήραν δύναμη  στα χέρια τους και  η έννοια της ισότητας δεν ήταν ποτέ τόσο δημοφιλής όσο στο λογοτεχνικό σαλόνι. Αυτό που καθόρισε την ισότητα μεταξύ των θαμώνων ήταν η πνευματική τους ικανότητα και όχι το κοινωνικό τους υπόβαθρο. Η Clergue πιστεύει ότι το λογοτεχνικό σαλόνι δημιουργήθηκε στα ίδια ιδεολογικά πλαίσια με το επαναστατικό σύνθημα: ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη.  Υπήρχε ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη της διάνοιας του πνεύματος και της συζήτησης, και, τα κοινωνικά εμπόδια, τόσο της τάξης όσο και της πίστης, παραμερίστηκαν. Το γαλλικό λογοτεχνικό σαλόνι έφτασε στο απόγειό του λίγα χρόνια πριν από την επανάσταση, ενώ το βενετσιάνικο τα τελευταία χρόνια του αιώνα, μετά τη γαλλική επανάσταση και εν μέσω της νεοκλασικής εποχής. Το αποτέλεσμα είναι μια χαμηλότερη ιδεολογική μολυσματικότητα της δεύτερης από την πρώτη, αλλά και μια πιο έντονη λογοτεχνική και αισθητική κλήση, σε αναζήτηση συγκεκριμένων κρίσεων για συγκεκριμένα έργα, παρά καθολικών και αφηρημένων ιδανικών, όπως συνέβη στο προ-επαναστατικό παρισινό κλίμα.

Τα σαλόνια αυτά εκπροσωπούσαν τους Βενετούς στο «Νέο Κόσμο» ως έμβλημα της νεωτερικότητας. Ειδικότερα διευθύνονταν από γυναίκες, οι οποίες ήταν ενεργοί υποστηρικτές της κοσμοπολίτικης και πνευματικής ζωής της Βενετίας και που επιδίωκαν  τη μόδα και τα γούστα της εποχής τους, αψηφώντας την πατριαρχική δομή που είχε επιβληθεί από την Γαληνότατη Δημοκρατία.(28)

Στα σαλόνια της Ιταλίας πολύ λίγο γίνονταν συζητήσεις πολιτικού επιπέδου σε αντίθεση με τα Γαλλικά που κύρια οι κουβέντες στρέφονταν γύρω από την πολιτική.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Πολλοί επισκέπτες Άγγλοι, οι οποίοι συστήνονταν στα «Σαλόνια» για συζητήσεις, ήταν εύκολο να παρευρίσκονται στα μεσονύκτια πάρτι αυτών, τα οποία είχαν κίνηση μετά τις παραστάσεις των θεάτρων ασκώντας   κριτική στα έργα, αλλά και στους δημιουργούς αυτών, οι οποίοι ήταν πολύ γνωστοί στη κοινωνία.

Το «Σαλόνι» της

Οι προσκλήσεις.

 Η Ισαβέλλα άνοιξε το Σαλόνι της το 1782 και με διαλλείματα  το κράτησε συνολικά 50 χρόνια. Οι τρεις λέξεις που την συνόδευαν σε όλη της τη ζωή ήταν: « ομορφιά… σοφία… Θεϊκή.»

 Στο κεφάλαιο αυτό, θα εξετάσουμε την τοποθέτηση του Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος την ονόμασε «η Βενετσιάνα γυναίκα  Madame de Stael»(29) - Το πνευματικό σαλόνι της,  στις αρχές του 19^ου αι.  αναμφισβήτητα αντιπροσώπευε το πιο μεγάλο κέντρο των διεθνικών πολιτιστικών και λογοτεχνικών ανταλλαγών. Ζωηρό μυαλό,  επηρέασε και ενέπνευσε συγγραφείς και ποιητές από όλη την Ευρώπη, μια διεθνή σκηνή για τους ευρωπαίους καλλιτέχνες όπως οι ποιητές Ugo Foscolo και Λόρδος Βύρων, και ο διάσημος γλύπτης Antonio Canova. Εκτός  τη δημιουργία ενός ιστού αράχνης από φιλίες, με τις συζητήσεις, τις προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις με τους επιφανείς Ευρωπαίους μελετητές, το σαλόνι της Isabella Teotochi Albrizzi ξεχώρισε κι ως ένα ιδανικό μέσο για μια γυναίκα να μάθει και να διεκδικήσει θέση για τον εαυτό της. Πολυπόθητη θέση, σε γενικές γραμμές, στο ευρύτερο πανόραμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Όπως προκύπτει από τα γραπτά ήταν αφιερωμένη στις γυναίκες και σαφής σκοπός της ήταν να ανυψώσει τον ιδιωτικό χώρο του σαλονιού σε πλήρη δημόσια αναγνώριση και διεθνή εκτίμηση.

Η Isabella, ως Κυρία Teotochi Marin ίδρυσε το δικό της σαλόνι κοντά στο Pont de «Barattieri στη Βενετία, στη συνέχεια, στην Calle delle Ballotte, και αργότερα, μετά τον γάμο της με τον Albrizzi στη βίλα τους στο Τρεβίζο ακριβώς στο Terraglio τον παλιό δρόμο που οδηγούσε από το Τρεβίζο στη Βενετία.(30)

Ξανάνοιξε το «σαλόνι» της πλησίον των δικαστηρίων της περιοχής Ca’ Michieli και άμεσα συγκέντρωσε τις κυρίες και του αξιολογότερους καλλιτέχνες της Βενετίας. Ας αναφέρουμε μερικούς: Marina Querini Benzon, Giustiniana Wynne Rosemberg, Cornelia Barbara Gritti, Ippolito Pindemonte, Ugo Foscolo, Francesco Gritti. Ήταν Βασίλισσα του  σαλονιού» αυτού. Θαυμάζεται όχι μόνο για την ευγενική της παρουσία, αλλά, και για την πολιτιστική ταυτότητα που έδωσε σ’ αυτό καθώς και την ένδυση. Τα χτενίσματα , το μακιγιάζ  και τα φορέματα της λανσάρουν μόδα η οποία έρχεται απ’ ευθείας από το Παρίσι. O φίλος της Denon, που ήδη αναφέραμε, σε μια επιστολή από το Παρίσι της  γράφει: … το φόρεμά σας θα το έχετε σε τρεις εβδομάδες με κραγιόν και κορδέλες…. Σας στέλνω ένα σχέδιο με τον τρόπο που πρέπει να περάσετε το κορδόνι στο κεφάλι..αν και στη Βενετία δεν συνηθίζεται ακόμα να έχουν τα μπράτσα γυμνά, μπορείτε να κάνετε μικρά μανίκια από μουσελίνα μέχρι το καρπό.

Ο 19^ος αι. βρίσκει το «σαλόνι» της να είναι το πρώτο στην πόλη της Βενετίας.

Πρίγκιπες, κόμηδες ,μαρκήσιοι κ.α είναι οι επίσημοι  που την επισκέπτονται. Στο δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα μόνο τα «σαλόνια» από τις κοντέσες Benzoni, Michele και Albrizzi ήταν ανοικτά σε παρέες και ταξιδιώτες. Το  «σαλόνι» όμως δεν έχει μόνο τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, κύριος στόχος του ήταν αυτός που ήθελε η «σαλονιέρα», όπως ονομάζονταν η  κυρία του σπιτιού. Σκοπός λοιπόν της Albrizzi ήταν να είναι κυρίως ένα φιλολογικό κέντρο. Έτσι θα δούμε μέσα «τους μεγάλους» του ρομαντισμού όπως τον γλύπτη Canova, Foscolo, Pindemonte κ.α. αλλά κι ανθρώπους εν γένει του πολιτισμού όπως ο Denon γενικός Διευθυντής των μουσείων τέχνης στη Γαλλία.

Από το σαλόνι της περνά η V.Monti και η πολύ φημισμένη Madame de Staël.

Madame de Staël

Είχε και κριτικές όπως αυτή του John Cam Hobhouse(31) ο οποίος έγραψε ότι η Ισαβέλλα ήταν η Madame de Staël της Ιταλίας, αλλά στη πραγματικότητα ένα φτωχό αντίγραφο «.. λίγοι οι ευγενείς και δύο κυρίες ήλθαν σε ένα μικρό δωμάτιο και νερό σου προσφέρανε όταν το ζητούσες. Δεν άκουσα τίποτα, αλλά είδα χαμόγελα και γέλιο το οποίο τώρα αλλά και μετέπειτα ήταν λίγο αμφιβόλου ποιότητας και βέβαια δεν προέρχονταν από ανθρώπους καλής ανατροφής, ώστε η συντροφιά να απολάμβανε ένα ποιοτικό χιούμορ. Ο Μουστοξύδης μπαίνοντας μέσα.  φαίνονταν να ήταν το εκλεκτό παιδί στο πάρτι, τον οποίον καλούσαν με το όνομα Ανδρέα. Δεν μπορώ να φανταστώ τη ματαιοδοξία του. Αυτός ήταν σαν να πίστευε για τον εαυτό του ότι ήταν ο σημαντικότερος άνθρωπος εκεί μέσα.»

Dominique Vivant De Non

Eπιστολή Denon προς Ισαβέλλα

Το 1788 έγινε «η μεγάλη συνάντηση»

Ο Dominique Vivant, Baron Denon (4 Ιανουαρίου 1747 - 27 Απριλίου 1825) ήταν Γάλλος καλλιτέχνης      , διπλωμάτης, συγγραφέας και αρχαιολόγος. Αυτός διορίστηκε ως ο πρώτος Διευθυντής του μουσείου του Λούβρου από τον Ναπολέοντα μετά την αιγυπτιακή εκστρατεία του 1798-1801 και τιμάται στην πτέρυγα Denon του σύγχρονου μουσείου. Το δίτομο Voyage dans la basse et la haute Egypte («Ταξίδι στην Κάτω και Άνω Αίγυπτο»), 1802, ήταν το θεμέλιο της σύγχρονης Αιγυπτιολογίας.

Αυτοπροσωπογραφία Denon

To  1813 παίρνει σύνταξη και είναι πολύ απασχολημένος με τις υποθέσεις παράδοσης του αρχείου του αλλά στην αλληλογραφία του προς την Ισαβέλλα δηλώνει την ανυπομονησία του να πάει να την βρει. Η συνάντησή τους τον Ιούλιο του 1805 ήταν και για τους δυο αλησμόνητη. Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους η Ισαβέλλα έτρεξε στην Βερόνα για να τον συναντήσει, μα οι δύο αυτές συναντήσεις ήταν μόνο μια παρένθεση ευτυχίας.

Ο Denon για το βιβλίο της « Ritratti » της γράφει από το Παρίσι «…το βιβλίο σου έχει ένα αποτύπωμα πραγματικότητας που  δεν φτιάχνει ένα κόσμημα,» Αυτή η φράση του Denon πρέπει να εξηγηθεί με την έννοια του ρομαντισμού που ήταν το πολιτισμικό πνεύμα της εποχής. Ο ρομαντισμός είχε σαν αρχή για κάθε καλλιτέχνη το άλλο του εγώ, δηλαδή εκδήλωνε μια κατάθλιψη που κάθε άνθρωπος, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο έχει μέσα του. Η κατάθλιψη αυτή οφείλεται σε ακαταλαβίστικα φαινόμενα  μιας πραγματικότητας δηλ. της ζωής και του θανάτου. Άρα ο ρομαντικός είναι αντίθετος σε κάθε ορθολογισμό. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η φαντασίωση των καλλιτεχνών στο να εντυπωσιάζουν με τα άγρια συμβάντα του ανθρώπου και της φύσης, καταρχήν ως άμυνα αλλά και ταυτόχρονα επιθετική εκδίκηση προς το άγνωστο.   Ο Denon λοιπόν επικρίνει την Ισαβέλλα ότι είναι πραγματίστρια και ξεφεύγει από τον ρομαντισμό.

Η Ισαβέλλα από τον De Non

Επει­δή, στην Ελλά­δα, τα πε­ρισ­σό­τε­ρα γί­νο­νται α­προ­γραμ­μά­τι­στα και λί­γο τυ­χαία, α­ντί να γνω­ρί­σου­με τον Ντε­νόν α­πό τα πε­ρί Τέ­χνης βι­βλία του, μας συ­στή­νε­ται με το έ­να και μο­να­δι­κό λο­γο­τε­χνι­κό του πά­ρερ­γο. Τη νου­βέ­λα, που το βά­θος του μύ­θου της εί­ναι πραγ­μα­τι­κό, ό­πως βε­βαιώ­νει ο Ντο­ρά στο ει­σα­γω­γι­κό μό­το της πρώ­της δη­μο­σίευ­σής της στο πε­ριο­δι­κό που διευ­θύ­νει. Τι α­κρι­βώς εν­νο­εί; Πως μπο­ρεί να εί­ναι ε­μπνευ­σμέ­νο α­πό μια α­λη­θι­νή ι­στο­ρία ή ό­τι α­ντα­να­κλά μια τρέ­χου­σα σε ε­κεί­νη την ε­πο­χή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα; Πά­ντως, ο Ντε­νόν, ό­ταν δεν βρι­σκό­ταν υ­πό την προ­στα­σία ι­σχυ­ρών αν­δρών, κα­τέ­φευ­γε στα σα­λό­νια κυ­ριών, κο­σμι­κών ή λο­γίων, ή, στις ευ­τυ­χείς πε­ρι­πτώ­σεις, κο­σμι­κών λο­γίων ό­πως η Κερ­κυ­ραία Ισα­βέλ­λα Θε­ο­τό­κη, με­τέ­πει­τα κό­μισ­σα Αλμπρί­τσι. Η ε­ρω­τι­κή τους σχέ­ση ξε­κί­νη­σε ταυ­τό­χρο­να με την Επα­νά­στα­ση και χά­ρι σε αυ­τήν, ό­ταν βρέ­θη­κε α­πο­κομ­μέ­νος στη Βε­νε­τία. Σα­ρα­ντά­ρης ε­κεί­νος, ού­τε τριά­ντα η Ισα­βέλ­λα.

 

Λόρδος Βύρων

Ο λόρδος Βύρων γεννήθηκε το 1788 άρα ήταν 18 χρόνια μικρότερος από την Ισαβέλλα.

Το 1816, o Βύρωνας φεύγει από την Αγγλία και πάει στη Βενετία ένεκα των χρεών του και των σκανδάλων που δημιούργησε.

Από την πρώτη στιγμή που γνώρισε την Ισαβέλλα, χειμώνας 1816-1817  έγραψε στον φίλο του τον Moore(32)

« …όχι νέα, αλλά πολύ διαβασμένη, ανεξάρτητη, πολύ καλής φυσικής κατάστασης, πολύ ευγενική με τους ξένους και πιστεύω καθόλου άσωτη, όπως είναι οι περισσότερες γυναίκες. Αυτή έγραψε πολύ καλά για τα έργα του Canova και επίσης ένα έργο για τους χαρακτήρες πίσω από τα γραπτά τους. Αυτή είναι από την Κέρκυρα αλλά παντρεύτηκε ένα νεκρό πλέον Βενετό…….»

Περιέγραψε με τα καλλίτερα λόγια για το έργο του Canova «το κεφάλι της Ελένης» δώρο του γλύπτη προς αυτήν.

Ο λόρδος και ο Hobhouse έφθασαν στη Βενετία τις 20 Νοεμβρίου το 1816. Ο Βύρων πρέπει να έφερε σίγουρα, στην κοντέσα Albrizzi μια συστατική επιστολή από τους φιλολογικούς κύκλους του Μιλάνου. Ο Hobhouse επισκέφτηκε πρώτος το «Σαλόνι» της Ισαβέλλας τις 16 Νοεμβρίου μαζί με τον Ρώσο πρόξενο στη Βενετία (με Ελληνικό όνομα Ναράτζη) και δεν ήταν ο λόρδος Βύρων παρόν. Στις αρχές του Καρναβαλιού τις 26 Δεκεμβρίου 1816 ο λόρδος δείπνησε με τη κοντέσα κι έναν από την Πάδοβα ενώ μετά πήγαν στο Βενετσιάνικο πάρτι που οργανώθηκε στο θέατρο La Fenice.Η κοντέσα ζήτησε και ο Βύρων έγραψε τις 7 Απριλίου 1817 μια απολογητική συστατική επιστολή  γι αυτήν στον καθηγητή Marc-August Pictet(33) στη  Γενεύη καθότι είχε υποσχεθεί να τον επισκεφθεί .

Από την αλληλογραφία του και το ημερολόγιο του που κρατούσε ο φίλος του John Cam Hobhouse προκύπτουν τα ακόλουθα.

Τις 24 Ιανουαρίου του 1817 γράφει στον φίλο του Murray ότι του ζητήθηκε από την Κοντέσα Albrizzi να παρουσιάσει το ποίημα του “Works”.Για το λόγο αυτό του ζητά να του στείλει ένα αντίγραφο προκειμένου να ανταποκριθεί στην απαίτησή της. Πρέπει, του γράφει, να συμπεριλάβει και την τελευταία έκδοση για την οποία δεν την έχει δει και δεν γνωρίζει τίποτα αλλά μόνο από το γράμμα του τις 13^ης Δεκεμβρίου και συνεχίζει. «Η Κα Leigh μου είπε ότι οι περισσότεροι φίλοι της προτιμούν τις δύο πρώτες στροφές. Δεν ξέρω εάν αυτή είναι η γενική άποψη  ή όχι, μα θεωρώ φυσικό να είναι έτσι. Εγώ πάντως σκέπτομαι διαφορετικά το οποίο και αυτό είναι φυσικό, αλλά το ποιος έχει δίκιο ή άδικο πολύ λίγο με ενδιαφέρει.»

Επισκέπτονταν συχνά το σαλόνι της όπου γνώρισε όλους του συμμετέχοντες στον κύκλο της. Στο αρχικό βιβλίο της «Ritratti» που είχε εκδώσει δεν συμπεριλαμβάνονταν ο λόρδος, αλλά του είχε υποσχεθεί ότι στο δεύτερο τόμο που ετοίμαζε και μάλιστα ορκίστηκε στον θεό της, θα αφιερώσει ένα άρθρο με το δικό του πορτρέτο. Σε μία υποσημείωση γράμματος του γράφει: η κα Albrizzi επιστρέφοντας από το Παρίσι μου έφερε ένα μενταγιόν, δώρο του Denon προς εμένα και ένα πορτρέτο για τον θάνατο του Κου Rogers (που ανήκε σε αυτήν) από τον Denon επίσης. Δεν έχω ξαναδεί τόσο ωραίο πορτέτο.»(34)

Σε επιστολή του Μαρτίου 1823 αναφέρει, ότι τα βράδια του στη Βενετία,  τα περνά στα πιο γνωστά στέκια όπως στην Benzona και την Albizzi.

Από την αλληλογραφία του και πάλι δηλώνει ότι δεν βρίσκει ουσία να πηγαίνει σε πολλές εκδηλώσεις και το μόνο που τον ευχαριστεί, είναι να επισκέπτεται την Ακαδημία και το σπίτι της κας Albrizzi όπου βλέπει με ευχαρίστηση και ότι  ναι μεν ισχύουν ότι και στα άλλα σαλόνια, συναντά όμως κάποιους διανοούμενους που έχουν την ίδια  ανησυχία-μελαγχολία ( blue)(35) για όλο τον κόσμο. Αναγγέλλει ότι συνάντησε τον Rose στο «Σαλόνι» της  Ισαβέλλας.(36)

Καθώς ήταν καρδιοκατακτητής συνάντησε στην Albrizzi την Teresa Gamba, 16 ετών, το φθινόπωρο του 1818, την τρίτη ημέρα του γάμου της και την οποία ερωτεύτηκε  μέσα από όλη την ευθυμία της νυφικής ενδυμασίας και η πρώτη του τέρψη ήταν από την ανταλλαγή σκέψεων κατά την συνάντηση για τον κόσμο γενικότερα.

Ο λόρδος παρακολούθησε όλες τις «συζητήσεις» του «σαλονιού» μέχρι τις 3 Μαρτίου του 1818 και έγραψε στον Michele Leoni:(37)  τις 30 Μαΐου 1818 ότι η Κυρία Albrizzi  του έδωσε να διαβάσει τις μεταφράσεις από τους παλαιούς Άγγλους ποιητές και τα ποιήματα του ίδιου του Byron διότι αυτός είχε αποθαρρυνθεί Η Ισαβέλλα εν τω μεταξύ είχε κυκλοφορήσει τον δεύτερο τόμο των «ritrati» προσθέτοντας νέα πρόσωπα.  Από τα τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου ο λόρδος έπαψε να επισκέπτεται το «σαλόνι» της Albrizzi . Η δικαιολογία βρίσκεται σε ένα γράμμα που έστειλε ο ίδιος στον γιο της την 1 Ιουλίου του 1818 Κόμη Giuseppe ,στα Αγγλικά, λέγοντάς του ότι άκουσε από διάφορες πηγές και την ίδια τη κοντέσα ότι περιέγραψε ένα χαρακτήρα για μένα, παρόμοιο με όσα έχουν γραφτεί από πολλούς άλλους και σύμφωνα με τη δική της άποψη περίμενε να έχει από εμένα καλύτερες απαιτήσεις.

Προσθέτοντας ότι θα του ήταν υπόχρεος εάν με σεβαστή ευγνωμοσύνη ζητούσε από την μητέρα του να ανακαλύψει τις φλόγες του χαρακτήρα του.

Η Ισαβέλλα όμως ήταν γυναίκα  διανοούμενη και δεν είχε την ανάγκη να χρησιμοποιήσει την φήμη του Byron για δικό της σκοπό.

Όποια κι αν είναι τα προσωπικά του συναισθήματά  για τη κοντέσα Albrizzi, ο Βύρων δημοσίευσε μια φιλοφρόνηση για αυτήν, στην αφιερωματική επιστολή του προς Hobhouse (με ημερομηνία 2 Ιαν 1818, όταν ήταν ακόμα, φυσικά, σε καλή σχέση με την Albrizzi), αριθμώντας την μαζί με τον Canova (τον οποίο ιδιαίτερα εξήρε), μαζί με έντεκα άνδρες ως ένα από τα «μεγάλα ονόματα» της Ιταλίας που βρίσκονται εν ζωή. Ακόμη και στις σημειώσεις για τον Μαρίνο Faliero το 1820 δεν την είχε αγνοήσει εντελώς. Μεταξύ των δώδεκα μνημονευομένων την αναφέρει «έντιμη και να είναι από τις μεμονωμένες εξαιρέσεις» στο «παρόν που υπάρχει η παρακμή και ο εκφυλισμό της Βενετίας κάτω από τους βαρβάρους», και ονόμασε τον Giuseppe Albrizzi, ως «ο επιτυχημένος γιος μιας μορφωμένης μητέρας. (38)”

Στην προσωπική της αλληλογραφία με την Αγγλίδα φίλη της Elisabeth Ingram  της αναφέρει ότι η Κα Graham «Μίλησε πολύ, μα πολύ για  το Λόρδο Βύρωνα, τα ταλέντα του, τις απιστίες του. Φαινόταν πιο μαγεμένη από αυτόν παρά από κάποιους που εξεγέρθηκαν Είναι όλα γνωρίζουμε αγγλικά τα θύματά του, που αυτή λυπήθηκε, αλλά έτσι  φέρνει  γεύση από  ένα μικρό κομμάτι ζήλιας, αυτός ο τρομερός άνθρωπος έχει γυρίσει πολλά κεφάλια, και πόσο μάλλον, αγγλικά κεφάλια.

Στη δεύτερη επιστολή, όταν της γράφει η Κα Ingram ότι Byron είχε πάει στην Ελλάδα για να βοηθήσει τους συμπατριώτες της η Ισαβέλλα πρόσθεσε, «περισσότερο το κάνει για το χρήμα παρά  για τα τραγούδια τα οποία ανήκουν σε αυτό το γενναίο γένος»(39) Μετά το θάνατο του Βύρωνα στην Ελλάδα τα συναισθήματα της Albrizzi απέναντι στον ποιητή μάρτυρα, προφανώς μαλάκωσαν κάπως. Στην έκδοση των Ritratti το 1826, για πρώτη φορά  τον αντιμετωπίζει ως μια εκκεντρική ιδιοφυΐα, σημειώνοντας τουλάχιστον ένα Βενετσιάνικο ανέκδοτο που δεν φαίνεται να είναι σε διαφορετικό πνεύμα : μια νύχτα «είχε δει, αναχωρώντας από ένα Palazzo να βρίσκεται στο Μεγάλο Κανάλι και αντί να πάρει τη δική του γόνδολα, έπεσε ντυμένος όπως ο ίδιος ήταν μέσα στο νερό κολυμπώντας μέχρι το σπίτι του. Το επόμενο βράδυ για να αποφευχθεί ο κίνδυνος  που είχε υποστεί την προηγούμενη νύχτα  και να μην τραυματιστεί από τα παχιά κουπιά κάποιου  γονδολιέρη κολύμπησε με το δεξί  χέρι κρατώντας με το αριστερό ένα φανοστάτη για να τον βλέπουν.

 

Ugo Foscolo

 

Το 1793, έφθασε με τη μητέρα του  Διαμαντίνα Σπάρτη, τον αδελφό του Ιούλιο και την κόρη του Ρουμπίνα από την Ζάκυνθο στη Βενετία, ο νεαρός φτωχός, έξυπνος, φιλόδοξος και κακομαθημένος Ούγκο Φώσκολος. Ο πατέρας του και γιατρός Ανδρέας, είχε πεθάνει δεκατρία χρόνια νωρίτερα. Το 1795 γνωρίζεται με την Ισαβέλλα και καθώς και οι δύο είχαν γεννηθεί στα νησιά του Ιονίου, αγαπούσανε τις τέχνες και την φιλολογία ιδιαίτερα.  Εν­δια­φέ­ρου­σα, εί­ναι μια ε­ρω­τι­κή ι­στο­ρία της Ισα­βέλ­λας, λί­γα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, με τον συγ­γρα­φέα, τό­τε α­κό­μη έ­φη­βο, τον Ού­γκο Φώ­σκο­λο. Ήταν χω­ρίς ε­παύ­ριον, ό­χι, ό­μως, και της μιας νύ­χτας, α­φού η Ισα­βέλ­λα φέ­ρε­ται ως μού­σα των πρώ­των έρ­γων του. Αν κι αυτός ήταν 17 χρονών και αυτή πάνω από τα διπλά του χρόνια, δημιουργήθηκε μεταξύ τους εφήμερη ερωτική σχέση. Μετά από χρόνια ο νεαρός έγραφε στην Ισαβέλλα «…έχετε αγαπήσει, το να είμαι ο φίλος σας θα ανακουφίζει συχνά την καρδιά μου».

Ο έρωτας της Ισαβέλλας με τον Ugo Foscolo είχε τη διάρκεια μιας αστραπής. Ο ίδιος ο ποιητής της έγραψε λίγα χρόνια αργότερα « εραστές για πέντε ημέρες, μια φίλη για μια ζωή».(40) Αυτό υπήρξε μια πραγματικότητα καθότι σε όλη τη διάρκεια της ζωής της ο ποιητής την επισκέπτονταν και την συμβουλεύονταν αλλά παράλληλα και αυτή επενέβαινε στα γραπτά του. Σε ένα από τα γράμματα του της γράφει:

«…. Ω! Isabella! Σ ‘αγαπώ, ίσως όχι περισσότερο από τον καθένα,

αλλά σίγουρα περισσότερο από ό, τι πολλοί που είναι γύρω σου»

Το 1802 ο Ugo Foscolo παρουσίασε την  Antonietta Fagnani Arese,(41) η οποία πήγε στη Βενετία για μια σύντομη διαμονή, στην ευγενή Ιζαμπέλα Αλμπρίτζι-Θεοτόκη. Ο ποιητής λοιπόν,  είναι ευχαριστημένος  με αυτή  την κίνηση της ψυχής του, αλλά το ιδανικό αυτό έχει ένα άλλον κίνδυνο ο οποίος είναι,  να  μην δημιουργηθεί μεταξύ των δύο γυναικών μια  κατάσταση αντιζηλίας. Η επιστολή ανέφερε: «Πόσα πράγματα πρέπει να γράψω για  σας, γλυκιά φίλη μου, γιατί πρέπει να μου συγχωρήσετε τη μακρά σιωπή μου! Και πόσες φορές έχω αφήσει την πένα, επειδή δεν είχα το θάρρος να δικαιώσω τον εαυτό μου! Αλλά δεδομένου ότι το μόνο που πρέπει να είσαι ο κριτής μου, εγώ δεν θα κάνω καμία άμυνα. Θα στηριχθώ στην εμπιστοσύνη, στη γενναιοδωρία σας, και την ευγνωμοσύνη που  θα μου χρωστάτε για την κατανόηση της ευγενούς παρουσίας  που θα γνωρίσετε. Η Κόμισσα Antonietta Arese θα σας παραδώσει αυτό το γράμμα. Θα σας πω ότι η φίλη μου είναι όμορφη, έχει υψηλή νοημοσύνη,  καλλιεργημένη εκπαίδευση, μια αγγελική καρδιά. Αχ, όχι, όχι, Εσείς το ξέρετε. Και αν μείνει για λίγο τώρα στη Βενετία δεν θα χάσει το χρόνο, σας  κάνω μια πλήρη σύσταση και της δίνω έναν ειλικρινή έπαινο, σας λέω ότι μοιάζει με σας. Ποιος θα το φανταζόταν ότι μετά από τόσα πολλά και τόσες εκθέσεις γεγονότων, έπρεπε να δω ένωση με τις δύο γυναίκες που είναι οι πιο αγαπητές στην καρδιά μου. . .  Και θα είμαι για πάντα; Επειδή, με όλα μου τα είκοσι τέσσερα χρόνια, η καρδιά μου έχει γίνει σαν ένας παλιάνθρωπος που δεν τον επαινώ και δεν θέλω το παρελθόν. Και ποιος ξέρει αν ο Foscolo σας θα σας δει και πάλι; Φεύγω σε λίγες μέρες Γραμματέας διότι θα είμαι στην πρεσβεία στην Τοσκάνη. Και δεν είναι λίγο αν θα μπορούσα να έχω μείνει στην Ιταλία. Ήθελαν να με στείλουν στην Ολλανδία, και τότε ποιος ξέρει πού! . . . Έτσι τουλάχιστον είμαι όσο πιο κοντά μπορώ. Αντίο, αντίο εν τω μεταξύ. Μου φαίνεται να ακούτε να μιλάνε για Madame Arese και για τις  ανοησίες μου και τα πάθη μου και να με αποφεύγετε . . . Θα σας ακούσω να λέτε ο κακός Foscolo! Η καλή και κακή τύχη. Αντίο, αντίο.

 Ο Foscolo ήταν τότε διακαώς ερωτευμένος με την Arese, αλλά, είχε σαν μια ευγνώμονα ανάμνηση και την Albrizzi, την οποία αγαπούσε πολύ νέος. Ο τρόπος όμως που την εγκατέλειψε, με το έγγραφο αυτό, γεμάτο εκφράσεις θαυμασμού και τόση ηρεμία, ώστε να μας αφήνει σε αμηχανία,  φαίνεται ασυνήθιστος και παράξενος για  μια καθόλα  μοναδική χειρονομία ευγένειας. Αυτή η ιδιόμορφη στάση του ποιητή προσφέρεται να εξεταστεί για την  ηθική του και τη ψυχολογική εκτίμηση του. Έχει μεγάλη αξία για όσους θέλουν να εμβαθύνουν στα συναισθήματα του νεαρού  Ζακυνθινού. Σε αυτό το ξέσπασμα ο ποιητής αποκαλύπτει τον εαυτό του περισσότερο από ό, τι ο ίδιος δεν μπορεί καν να αντιληφθεί. Η πράξη του  αυτή μπορεί να κρύβει  αφέλεια, ίσως και λίγο εγωισμό, το να παροτρύνει δηλαδή αγαπημένα του πλάσματα, σε μια τέτοιου είδους επαφή προκειμένου να ικανοποιήσει την  αλαζονεία του. Επιμένοντας στην επιστολή του  με έναν μεμψίμοιρο τόνο και βάζοντας τον εαυτό του σε μια κατάσταση μεγάλης απόστασης που φαίνεται σχεδόν ένα ακούσιο αντίο για την αγάπη, ο ποιητής αναγκάζει τις δύο γυναίκες να υποκύψουν στην πρόταση του «επίκληση και κολακευμένη ευσέβεια» . Στην Albrizzi ομολογεί την ενοχή της μακράς σιωπής. Από την άλλη  είναι ο ίδιος, όπως είδαμε,  έτοιμος  να φύγει για την Τοσκάνη και το  γυρίζει με μια φράση αξιολύπητη, ανεύθυνη και μοιρολατρική: Και ποιος ξέρει αν ο Foscolo σας θα σας δει και πάλι;

Αντιλαμβανόμαστε εδώ, πως δεν έχουμε  να κάνουμε αποκλειστικά με έναν αφελή εραστή, αλλά  με άνθρωπο που έχει επίγνωση στο πως  να επιβάλλεται σε άλλους.

To 1824 γράφει στην Ισαβέλλα: « στην παιδική μου ηλικία ήμουν ο πρώην πεισματάρης, άρρωστος συχνά από μελαγχολία, και μερικές φορές σκληρός και ανεπίτρεπτος για το θυμό που το έσκαγα από το σχολείο. Έσπασα το κεφάλι μου μπροστά  σε δύο κυρίους και είδα μόνο ένα κολέγιο και να για να μη αποτελέσω αντικείμενο κυνηγητικών πράξεων σκέφτηκα ότι ήταν νεκρή μέσα μου η επιθυμία να γίνω  μελετητής στα δεκαέξι χρόνια μου, αν  και εγώ ταξίδευσα δύο φορές σε αυτό το διάστημα από την Ελλάδα προς την Ιταλία Βλέποντας ότι κυριαρχείται το είναι μου από μελαγχολία από τη  χρήση, καθώς μου έδωσαν από δέκα χρονών  να πίνω κρασί, αναγκάστηκα να επιστρέψω στο νερό για να επανορθώσω τους δισταγμούς της ζωής και να μη γίνω Βάκχος»

 

 

 

 

Tommaso (Tomaetto) Soranzo

Από πολύ νωρίς, η φιλία και η συνεχιζόμενη παρουσία του Θωμά (Tomaino) Soranzo στο σαλόνι  και τη ζωή της Κερκυραίας, έπρεπε να μετατραπεί σε κάτι περισσότερο και το οποίο και έγινε. Η αγωνία της να ζήσει μετά το θάνατο του συζύγου της και η ανάγκη να ξαναρχίσει τις δραστηριότητές της την οδήγησαν προς τον Soranzo.Αυτός ο καλοζωισμένος, παρόλα τα πολιτικά προβλήματα, ζούσε στη διπλωματία και ήταν και πλούσιος. Στη καθημερινότητα της Βενετίας είχε το όνομα το «πλούσιο κουτί».  Το άγχος της συμβίωσης έπρεπε όμως να λήξει σε σύντομο χρονικό διάστημα, γιατί η περαιτέρω αναζήτηση των εαυτών τους δεν ανταποκρίνονταν στα σωματικά και πνευματικά ενδιαφέροντα της Isabella. Επί πλέον ο Soranzo έμπλεξε με την Μιλανέζα ευγενή Rachelle Londonio.

Από την αντίθετη πλευρά αυτή η ώριμη γυναίκα, παρά τις πολιτικές αναταραχές, εργάζονταν διπλωματικά και, επιπλέον, ήταν και αυτή πλούσια. Στο ενετικό περιβάλλον θεωρείται αυτή μια «χρυσή χήρα ».

Η φιλία τους όμως και η μεταξύ τους αλληλογραφία κράτησε για πολλά χρόνια . Αυτή άρχισε από το 1812  και συνεχίστηκε μέχρι το θάνατό της το 1836.

Από την ανάγνωση των επιστολών προκύπτει η προσωπική και η εμπιστευτική αλληλογραφία.(42)

Η Θεοτόκη περιγράφει στον Soranzo θέματα της οικογένειά της και του παραθέτει ένα μερίδιο από τις σημαντικές στιγμές της ζωής της. Πολύ συχνά η συγγραφέας  σκιαγραφεί το χαρακτήρα του, και στη περίπτωσή μας συμβαίνει να είναι μια γλυκιά γυναίκα, συχνά ανασφαλής και ανήσυχη μητέρα, που νοιάζεται για την υγεία και την απασχόληση του γιου της Giuseppino , από τον οποίο ποτέ δεν  θέλει να της λείψει. Σχεδόν ζει σε εξυπηρέτηση αυτού και την ανάληψη των υποχρεώσεων της προς αυτόν.

Αυτή είναι μια πλευρά του χαρακτήρα της που προκύπτει σε σχέση με τον Soranzo. Πολύ συχνά η Θεοτόκη ανησυχεί ότι ο φίλος της ταξιδεύει με κακοκαιρία, δεν θέλει να κουράζεται πάρα πολύ, και τον ικετεύει να προσέχει την  υγεία του. Αισθάνεται  συχνά στιγμές θλίψης και δυσαρέσκειας για το γεγονός ότι Soranzo απαιτείται  να κινείται  έξω από την πόλη.

Δίπλα στον απαλό τόνο, ωστόσο, η ίδια δεν κρύβει το χάρισμα μιας γυναίκας που ξέρει πώς να πάρει θέση διεκδικητική, να είναι θυμωμένη με τον φίλο της, όταν αυτός έχει συμπεριφορές, κατά τη γνώμη της εσφαλμένες.

Το θέμα της αλληλογραφίας τους δεν είναι μόνο προσωπικές ιστορίες. Υπάρχουν πολλές αναφορές στον κόσμο της και αυτά που  έμαθε και αυτό  επιβεβαιώνει ότι η Θεοτόκη και ο Soranzo είχαν τα ίδια ενδιαφέροντα .  Πολλοί είναι οι χαρακτήρες που στην πραγματικότητα αναφέρονται, καθώς οι στενοί φίλοι είναι συγγραφείς. Η Θεοτόκη είναι μια πολύ μορφωμένη γυναίκα, πάντα προετοιμασμένη και ενημερωμένη για τις πολιτιστικές εξελίξεις. Ήδη στην πρώτη επιστολή μιλά για τη γλυπτική του Canova και το έργο του το «Κεφάλι της Έλενας». Ενημερώνει τον Soranzo για την έκδοση του βιβλίου: «Τα αναμνηστικά της Ανατολής» του Lamartine και «Luisa Strozzi, storia del secolo XVI»  Επιπλέον, γράφει στο Soranzo γεύματα της με διάσημους ανθρώπους σαν τον κυβερνήτη και τον πατριάρχη.  Αναφέρει και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, όπως η αρματοδρομία  και την  τυπική βενετσιάνικη την cavalchina. Η Cavalchina είναι ένα από τα πιο σημαντικά κοινωνικά γεγονότα του καρναβαλιού της Βενετίας. Ήταν ένας χορός μεταμφιεσμένων που όπως γράφει πραγματοποιήθηκε στο θέατρο «La Fenice», που για την περίσταση απογυμνώθηκε από τα έδρανα του δηλ. τους πάγκους, για να φιλοξενήσει την πίστα. Το βράδυ ανέβηκαν παραστάσεις στη σκηνή και η κλασική μουσική παίζονταν ζωντανά.

Το 1835 δίνει επίσης ειδήσεις ιστορικής σημασίας και την  έλευση μιας ασθένειας, κατά πάσα πιθανότητα  χολέρα, η οποία μπορεί να θέσει σε δοκιμασία και τη ζωή του.

Χαρακτηρισμοί άλλων προσώπων

Είναι ενδιαφέρον ότι, πολλές από τις περιγραφές που η Ιζαμπέλα Αλμπρίτζι-Θεοτόκη έλαβε από φίλους που τις περιέγραψαν ακριβώς.

Ένας μύθος που συνέβαλε επίσης για την ιστορία της ήταν αυτός που ορίζονταν για τον εαυτό της ως «μια γυναίκα, μια Αθηναία, και μια συγγραφέας.» Ο εκ Δαλματίας αριστοκράτης ταξιδιώτης και άνθρωπος των γραμμάτων Michele Sorgo (Miho Sorkocevic, 1739-1790) σημείωσε «δύο ιδιότητες» ειδικότερα, παραδέχθηκε ότι πάντα θαύμαζε στην Ισαβέλλα Teotochi Albrizzi,  δύο ποιοτικά  χαρίσματα που είναι «σε αντίθεση μεταξύ τους, εξ ορισμού: καθαρό αισθησιασμό που μετριάζεται από ευγενή ευπρέπεια.»  Με δικά του λόγια, «εάν ήμουν γλύπτης, δεν θα μπορούσα να ζητήσω ένα καλύτερο μοντέλο για να αντιπροσωπεύει την Αφροδίτη(43), αλλά θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω το ίδιο μοντέλο για να αντιπροσωπεύσω την Αθηνά(44)((45).

Στα εβδομήντα πέντε της χρόνια αρρώστησε. Η αρχιδούκισσα Ελισάβετ  της Αυστρίας  τρέχει στη Βενετία για να την συναντήσει. Στο προσκέφαλο  της βρίσκονται τα δυο της παιδιά Giovanni Battista Marin και  Giuseppino Albrizzi.

Η ίδια απεβίωσε στις 27 Σεπτεμβρίου 1836 τις 9.45.Εψάλει η νεκρώσιμος ακολουθία στην εκκλησία Grazie πλησίον της βίλλας της.

Ο ίδιος o Πιέρης στη  αυτοβιογραφία του, αναφέρεται στα προτερήματα της γυναίκας αυτής γράφοντας: «Μία των ευγενών ιδιοτήτων της ευκλεούς ταύτης γυναικός, καίτοι απελθούσης εκ Κερκύρας συζύγου «Ενετού» ευπατρίδου, ήτο και το να μη λησμονεί πώποτε κατά το έθος μερικών την πρότε­ραν αύτης πατρίδα και τούτου ένεκεν να συναθροίζει μεθ’ ύπερβαλλούσης εύμενείας τε και οικειότητος πάντας τους τε Κερκυραίους και «Ελληνας, οιτινες αυτής τήν γνωριμίαν έποιουντο »(46)

Την ίδια άποψη έχει και ο Tommaseo την οποία επιβεβαιώνει με το σύγγραμμα του «Storia Civile nella Letteraria»

 

Βιογραφικά σημειώματα της εποχής κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά και μετά το θάνατο της υπάρχουν πολλά και διασκορπισμένα. Αναφέρουμε μεταξύ άλλων την νεκρολογία του πρίγκιπα Ιοβλονόφσκι στην “Journal des debats” του 1836(47)

Η Βενετία, μάλλον η Ιταλία, μόλις έχασε ένα από τα όμορφα της στολίδια, την κόμισσα Isabelle Theotoki-Albrizzi, η οποία πέθανε στις 27 Σεπτεμβρίου. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Ως εκ τούτου, ήρθε πολύ νωρίς στη Βενετία (το 1779), της οποίας τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και τους τρόπους υιοθέτησε, παρόμοια με αυτήν του συμπατριώτη της Foscolo,( του συγγραφέα του Jacopo Ortiz), ο οποίος έγινε επίσης εκ των πρώτων και πιο οικείων φίλων της. Παντρεμένη πρώτα με τον έμπειρο πατρίκιο Marin , στη συνέχεια με τον κόμη Joseph Albrizzi. Με αυτό το επώνυμο ήταν και θα παραμείνει μια από τις δόξες της υιοθετημένης πατρίδας της. Ο Λόρδος Μπάιρoν την ονόμασε βενετσιάνα Στάελ. Περισσότεροι από ένας, επιφανείς άνδρες της εποχής  αναζητούσαν τη φιλία της. Έτσι, δέχτηκε, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές,  επισκέψεις από τον Αλφιέρι, τον Κανόβα, τον Τσεσαρότι, τον Σατομπριάντ. Cicognara, Cuvier, Humboldt, Pindemonte, Spallanzani, Visconti, Bernadotte, Mme de Staël and do Genlis κ.λπ. Το πιο διάσημο έργο της κόμισσας Albrizzi έχει τίτλο Ritratti, μια σειρά από σύγχρονα πορτρέτα που σχεδιάστηκαν με αξιοσημείωτο ταλέντο. Έχουμε ακόμη μια άμυνα του Mirra του Alfieri ενάντια στους «κριτικούς του Arteaga”, μια βιογραφία της Vittoria Colonna και έδωσε μια περιγραφή των έργων του  Canova, αλλά, όποια και αν είναι η αξία αυτών των γραπτών, το περιβάλλον τους διακρίθηκε από τις χάρες και το πνεύμα που έφερε στις συνηθισμένες σχέσεις  με την κοινωνία ακόμη περισσότερο από τις γοητείες της πένας. Το κενό που θα αφήσει ο θάνατός της στη Βενετία, ήδη τόσο απογυμνωμένη, δεν θα το νιώσουν πλέον όλοι αλλά όσοι τη γνώριζαν.

Έγραψαν επίσης: ο Γάλλος Desprez στο Α1 τόμο της “Biographie universelle ancienne et modern”, Emilio de-Tipaldo “Biografie degli Italiani Illustri pubblicate”, Defendente Sacchi, Ferdinando Mozzi,Menegheli κ.α.

Λαμπρό επικήδειο επίγραμμα στη μνήμη της Ισαβέλλας έγραψε ο Ιταλός συγγραφέας και λόγιος Severiano Fogacci που την εποχή εκείνη έμενε στη Κέρκυρα.

Ακόμη και σήμερα όλα αυτά τα βιώματα και η αξιοπρέπεια της Κερκυραίας γυναίκας κρατιούνται με απόλυτη ησυχία από τον μοναχικό τάφο.

ΤΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΤΑΦΟ ΤΗΣ ΙΣΑΒΕΛΛΑΣ. Παραθέτουμε πάρα κάτω μια ωραιότατη πληροφορία σταλμένη από τον περίφημο ιστορικό και κριτικό, καθηγητή Angelo Ottolini .

Στο θαυμάσιο δρόμο που από το Μέστρε οδηγεί στο Τρεβίζο , τώρα σε ασφαλτοστρωμένη πίστα , που πάνω γλιστρούν τρεχάτα το αυτοκίνητα , υπάρχουν εδώ κ' εκεί παλιές αριστοκρατικές βίλλες, που ανάμεσά τους και της Ισαβέλλας . Εκεί που τελειώνει το μεγάλο πάρκο της βίλλας Φρανκέττι προβαίνει ένα ταπεινό εκκλησάκι συμμαζεμένο , σιωπηλό , μ' όλο που δίπλα , στα δυο μικρά καμπαναριά του, τέσσερες καμπάνες στέκουν έτοιμες για να σημάνουν . Πάρα κει σ' ένα μικρό περιβόλι υπάρχει ένα σπίτι, αναπαυτήριο για τους παπάδες . Εκεί , στην εκκλησιά της Παναγίας των Χαρίτων , είναι θαμμένη η Κοντέσσα Ισαβέλλα . Μια μεγάλη πλάκα στο μέσο της εκκλησιάς , απέριττη φέρνει το μακρό αυτόν επιτάφιο : «Κείτεται κάτω απ' αυτή την πλάκα η Ισαβέλλα κοντέσα Θεοτόκη- Κερκυραία- σύζυγος του Βενετού πατρίκιου - γερουσιαστού , Δέκαρχου , Δημόσιου Ανακριτή (Inquisitore di Stato ) -Ιωάννη Ιωσήφ ' Αλμπρίτσι-- Κυρία του περίφημου τάγματος της Κρότσε Στελλάτα φωτεινή από ευγένεια οικογενειακή και συζυγική- επιφανής σε δόξα στην Ιταλία και στο εξωτερικό .—«Η Στάελ της Βενετίας», όπως την αποκάλεσε ο Βύρων- σοφή όπως τη χαρακτήρισε ο Ιππόλυτος Πινδεμόντι για το ωραίο ύφος της , την εξυπνάδα της, τις γνώσεις της παινεμένη από πολλούς και μεγάλους , που την δόξασαν γράφοντας σαν τον Κανόβα που σκάλιζε για να της δωρίσει, συγγραφέας πολύμορφη, πνευματώδης , μελετημένη , γλαφυρή , προικισμένη με κάθε στο κλαδί- αγαπημένο πρότυπο στους συμπολίτες της και στους ξένους σταθερά πιστή στους φίλους - που ανάμεσά τους συγκαταλέγονται οι σπουδαιότεροι του αιώνος - κόρη στοργική , σύζυγος τρυφερή , μητέρα , που οι αρχαίες ελληνίδες δύσκολα μπορούν να συγκριθούν μαζί της Νοικοκυρά , στολίδι του σπιτιού της .» Γεννήθηκε στις 16 Ιουνίου 1760 - πέθανε ευλαβικά και θαρραλέα όπως έζησε στις 27 Σεπτεμβρίου 1836- αφήνοντας δυστυχισμένο στη ζωή- το γιό της Ιωσήφ ' Αλμπρίτσι -που ο πόνος του δε θάχει τέλος παρά μέσα στον ίδιο τάφο » . ANGELO OTTOLINI

................................................................................

[1] Υπάρχουν δύο έγγραφα που φυλάσσονται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βερόνα, τα οποία αναφέρουν  τα στοιχεία από το βιβλίο της Εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου: το πρώτο, γραμμένο στα ελληνικά και συνοδεύεται από μετάφραση. Αναφέρει: "Απρίλιο 1760 τελευταία [.. .] ο πατέρας έδωσε το όνομά της Ελισάβετ "? Στο δεύτερο, με ημερομηνία 1807, είναι γραμμένο: "1760. εξήντα χιλιάδες επτά εκατοντάδες. Δεκαέξι Ιούνιο. Θα βαφτιστεί υπέγραψα Εφημέριος της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου ένα κορίτσι [...] και ονομάστηκε Isabella "Στις 16 Ιουνίου, φαίνεται στην πραγματικότητα να είναι η ακριβής ημερομηνία γέννησης, ένας λόγος που πείθει γι’ αυτό είναι ότι  αναφέρεται  επίσης στην επιγραφή στην ταφόπλακα στην εκκλησία delle Grazie στο San Trovaso Preganziol (TV).

2 Το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ (εννοείται πληρέστερα: Τάγμα του Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ) είναι η ονομασία του καθολικού μοναχικού τάγματος που έγινε γενικότερα γνωστό από τον 12ο αιώνα και εξής ως Τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών, Τάγμα των Οσπιταλιέρων του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, στα λατινικά : Ordo Hospitalis sancti Johannis Ierosolimitani ή La Religion, αλλά και ως Τάγμα του Νοσοκομείου, ή Τάγμα των Οσπιταλιέρων Wikipedia

 

3 Κερκυραϊκά Χρονικά Τόμος 16^ος Λ.ΒΡΟΚΙΝΗ ΕΡΓΑ σελ. 95

 

4 L’ALTRA VOCE Magio 2006 σελ.34

5 ‘Ο.π.

6 Ιleana BairdSocial Networks in the Long Eighteenth Century: Clubs, Literary Salons σελ.179

7 Ιppolito Pindemonte (Verona, 13 novembre 1753 – Verona, 18 novembre 1828) è stato un poeta e letterato italiano.La poetica di Pindemonte, seppur classicista, ha in sé un'inquietudine, uno spirito melanconico  e una vicinanza ai temi sentimentali, che a tratti l'avvicinano alla nuova poetica romantica: per questo fu considerato dai romantici un precursore.

8 Melchiorre Cesarotti (May 15, 1730 – November 4, 1808) was an Italian poet and translator.)

 9Louise Élisabeth Vigée Le Brun (Marie Élisabeth Louise; 16 April 1755 – 30 March 1842) born in Paris, also known as Madame Lebrun, was a prominent French painter

10 Maria Cosway (11 June 1760 – 5 January 1838) was an Italian-English artist, who exhibited at the Royal Academy of Arts in London.

11 Κερκυραϊκά Χρονικά Τόμος 16^ος Λ.ΒΡΟΚΙΝΗ ΕΡΓΑ σελ.98

12 Il conte Vittorio Amedeo Alfieri (Asti, 16 gennaio 1749 – Firenze, 8 ottobre 1803) è stato un drammaturgo, poeta,scrittore e attore teatrale italiano.

13 Κερκυραϊκά Χρονικά Τόμος 16^ος Λ.ΒΡΟΚΙΝΗ ΕΡΓΑ σελ.96

14 A History of Women's Writing in Italy Από τον/την Letizia Panizza,Sharon Wood    σελ.110

17 Francesca Santucci   http://www.letteraturaalfemminile.it/vittoria_colonna.htm

18Francesca Santucci   http://www.letteraturaalfemminile.it/vittoria_colonna.htm

19 Ο Φραντσέσκο Πετράρκα, εξελληνισμένα Φραγκίσκος Πετράρχης (20 Ιουλίου 1304 - 19 Ιουλίου 1374), ήταν Ιταλόςλόγιος, ποιητής και ένας από τους παλαιότερους ανθρωπιστές της Αναγέννησης

20 Luisa Bergalli (1703 in Venice - 1779 in Venice), was a Venetian writer. She married in 1738 to Gasparo Gozzi. She participated in the work of Gozzi in the translations of novels, plays and other work. She herself translated Terenzio and Racine. She produced poems, compositions, comic and tragic plays as well as a novel, Le avventure del poeta, 1730

 

21 A History of Women's Writing in Italy Από τον/την Letizia Panizza,Sharon Wood    σελ.140

22 Stéphanie Félicité du Crest de Saint-Aubin, Comtesse de Genlis (25 January 1746 – 31 December 1830), known as Madame de Genlis, was a French writer, harpist and educator

 

23 Jean Léopold Nicolas Frédéric Cuvier (French: [kyvje]; 23 August 1769 – 13 May 1832), known as Georges Cuvier, was a French naturalist and zoologist, sometimes referred to as the "Father of paleontology".

24 Principessa Louise Maximilienne Caroline Emmanuele di Stolberg-Gedern (Mons, 20 του Σεπτεμβρίου 1752 - Φλωρεντία, 29 του Γενάρη 1824) ήταν μια Βελγίδα διανοούμενη γνωστή στη λογοτεχνική ιστορία με τον τίτλο του κόμισσα του Albany.

25 Giuseppe Nicolini (Piacenza, 29 gennaio 1762 – Piacenza, 18 dicembre 1842) è stato un compositore italiano

26 Pietro Benvenuti (8 January 1769 – 3 February 1844) was an Italian neoclassical painter.

27 Giustina Renier Michiel (Venezia, 15 ottobre 1755 – Venezia, 6 aprile 1832) è stata una scrittrice italiana, amante delle arti e delle scienze, animatrice di un noto salotto letterario

28  Ό.π. Ileana Baird Social…..

29  Ζερμαίν ντε Σταέλ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1766.. Έκανε το φιλολογικό της σαλόνι το 1802 σαν κέντρο της αντιπολίτευσης εναντίον του Βοναπάρτη. Διώχθηκε σύμφωνα με το Προξενείο και την Αυτοκρατορία. Μπορούμε απλά να σημειώσουμε τις χιλιάδες περιπέτειες της εξορίας της Madame de Stael Η κυρία αυτή υποδέχτηκε την πρώτη φορά την Επανάσταση με ενθουσιασμό, απεχθανόταν όμως τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της Τρομοκρατίας του Αυτοκράτορα και παρέμεινε πιστή στις ιδέες της Συντακτικής Συνέλευσης

30 Ό.π. Ileana Baird Social…..

31 John Cam Hobhouse, 1st Baron Broughton GCB PC FRS (27 June 1786 – 3 June 1869), known as Sir John Hobhouse, Bt, from 1831 to 1851, was a British politician and diarist. He was educated at Westminster School and at Trinity College, Cambridge.^[1][2] At Trinity College Hobhouse became friends with Lord Byron, and accompanied him in his journeys in the Peninsula, Greece and Turkey,

32 Thomas Moore (28 May 1779 – 25 February 1852) was an Irish poet, singer, songwriter, and entertainer, now best remembered for the lyrics of "The Minstrel Boy" and "The Last Rose of Summer". He was responsible, with John Murray, for burning Lord Byron's memoirs after his death. In his lifetime he was often referred to as Anacreon Moore

33 Marc-Auguste Pictet (French: [piktɛ]; July 23, 1752 – April 19, 1825) was a scientific journalist and an experimental natural philosopher (physicist, chemist, meteorologist, astronomer) from Geneva, Switzerland

34 George Gordon Byron Baron Byron, Thomas Moore: Life, Letters and Journals of Lord Byron σελ. 379

35 Για την έννοια «blue» ο Moore υποσημειώνει «Όποτε μια λέξη ή  ένα εδάφιο προκύπτει (όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση) το οποίο ο Λόρδος Βύρων αναφέρει στο χειρόγραφό του ,εάν είναι γραμμένο, το αναφέρει εμφαντικά και στο λόγο του, με την ίδια σφοδρότητα»

36 William Steward Rose επισκέφθηκε τον Βύρωνα στην Βενετία το Σεπτέμβριο του 1817 και ήταν Άγγλος μεταφραστής και του ζητούσε  να μεταφράσουν το έργο του Giovanni Battista Casti «Novelle»

37 13 Michele Leoni (Borgo San Donnino, 5 marzo 1776 – 27 agosto 1858) è stato un umanista italiano. Saggista e critico, dedicò la vita allo studio e alla diffusione della cultura^[1]

38 Donald H. Reiman,Carl H. Pforzheime Shelley and His Circle, 1773-1822 σελ.535

39[1] Ό.π. σελ. 536

40  Ileana BairdSocial Networks in the Long Eighteenth Century: Clubs, Literary Salons σελ.183

41 La relazione con Foscolo sembra aver avuto inizio nel luglio 1801. A lei il poeta dedicò All'amica risanata: «E com'eri tu bella questa sera! Quante volte ho ritirati i miei occhi pieni di spavento! Sì, la mia fantasia e il mio cuore cominciano a crearsi di te una divinità»

42 Francesca Camastra  IL REGESTO DELLE LETTERE DI ISABELLA TEOTOCHI ALBRIZZI A TOMMASO MOCENIGO SORANZO CONSERVATE PRESSO LA BIBLIOTECA CIVICA DI VERONA σελ.4

43 Η Αφροδίτη κατά την αρχαία ελληνική μυθολογία και θρησκεία είναι η θεά του έρωτα, της ομορφιάς, της σεξουαλικότητας, της ηδονής και της τεκνοποίησης

44 Η Αθηνά, κατά την Ελληνική μυθολογία, ήταν η θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου. Β

45 Ό.π. Ileana Baird Social…….

46 Κερκυραϊκά Χρονικά Τόμος 16^ος Λ.ΒΡΟΚΙΝΗ ΕΡΓΑ σελ.99 σημ.23

47 [1] Αυτόθι